Læknablaðið - 15.12.2001, Side 65

UMRÆÐA & FRETTIR / FARALDSFRÆÐ
1 3
Faraldsfræði í dag
Lýsandí rannsóknír
María
Heimisdóttir
Netfang:
mariah@decode.is
Fylgnirannsóknír
Lýsandi rannsóknir (descriptive studies) miða að því
að lýsa dreifingu sjúkdóma á ýmsan hátt en taka ekki
afstöðu til sambands áhættuþátta og sjúkdóma. I lýs-
andi rannsóknum er leitast við að gera grein fyrir
dreifingu sjúkdóma með tilliti til margvíslegra þátta.
Þeir þættir eru mjög mismunandi eftir rannsóknum
en oftast er dreifingunni lýst meðal einstaklinga (það
er hvers konar einstaklingar eða hópar fá sjúkdóm-
inn), stað (hvar sjúkdóms verður vart) og tíma (til
dæmis hvenær ársins eða á undan eða eftir tilteknum
atburði). A ensku er oft sagt að lýsandi rannsóknir
lýsi dreifingu sjúkdóms með tilliti til „person, place,
and time“. Lýsandi rannsóknir falla í þrjá megin-
flokka: fylgnirannsóknir (correlation studies), lýsing-
ar á sjúkdómstilfellum (case reports) og þverskurðar-
rannsóknir (cross-sectional studies).
Fylgnirannsóknir lýsa dreifingu sjúkdóma (eða
einkenna, áhættuþátta og svo framvegis) innan skil-
greinds þýðis og miða að því að mæla fylgni milli
sjúkdómsins og tiltekinna eiginleika eða atburða.
Með fylgni er átt við að tveir eða fleiri atburðir eða
eiginleikar fylgist að í tíma eða rúmi en ekki þurfa að
vera orsakatengsl á milli þeirra. Gögn sem notuð eru
í fylgnirannsóknir byggjast yfirleitt á mælingum á
þýðinu (ecological measurement) en ekki á mæling-
um eða upplýsingum um einstaklinga (individual
measurement). Mælingar á eiginleikum þýðisins eru
notaðar til að lýsa til dæmis dreifingu sjúkdóms með
tilliti til ýmissa þátta, svo sem aldurs, notkunar á heil-
brigðisþjónustu, eða neyslu á ákveðnum vörum.
Þannig nota fylgnirannsóknir tii dæmis sölu á síga-
rettum sem þýðisbundna nálgun við hina einstak-
lingsbundnu áhættu er fylgir reykingum og dánar-
tíðni í þýðinu sem nálgun við einstaklingslifun.
Niðurstöður slíkra rannsókna eru oftast settar
fram sem einhvers konar fylgnistuðull (correlation
coefficient, ,,r“). Fylgnistuðull segir til um hvort línu-
legt samband er milli atburðanna og hve sterkt það
er. Flann getur legið á bilinu -1,0 til 1,0. Neikvætt gildi
gefur tii kynna neikvæða fylgni (negative correla-
tion) milli þeirra þátta sem bornir eru saman, til
dæmis að dánartíðni fari lækkandi með aldri. Jákvæð
fylgni (positive correlation) er hins vegar til staðar ef
stuðullinn er stærri en 0,0 og fullkomin jákvæð fylgni
er sögð vera til staðar ef stuðullinn er 1,0. Fullkomin
jákvæð fylgni þýðir að aukning í öðrum atburðinum
tengist samsvarandi aukningu í hinum. Ef gildi fylgni-
stuðulsins er 0,0 eða þar um bil er ekki fylgni milli
atburðanna, þeir eru óháðir hvor öðrum.
Fylgnirannsóknir byggjast iðulega á gögnum sem
eru fyrirliggjandi, svo sem upplýsingum frá Hagstofu
og upplýsingum um innflutning og sölu neysluvarn-
ings. Þær eru því yfirleitt tiltölulega ódýrar og fljót-
unnar og jafnframt til margra hluta nytsamlegar.
Niðurstöður slíkra rannsókna eru gjarnan notaðar til
að fylgjast með lýðheilsu og til að skipuleggja og
meta lýðheilsuaðgerðir. Einnig eru slíkar rannsóknir
oft grundvöllur eða fyrsta skref í flóknari, greinandi
(analytical) rannsóknum á tengslum áhættuþáttar og
sjúkdóms.
Þrátt fyrir alla sína kosti hafa fylgnirannsóknir
nokkra mikilvæga galla. Mikilvægastur þeirra er að
ekki er unnt að tengja áhættuþáttinn við sjúkdóm í
ákveðnum einstaklingi þar sem gögnin byggjast á
mælingum í þýði en ekki einstaklingum. Þannig getur
fýlgnirannsókn sýnt að auknum fjárveitingum til heil-
brigðismála fylgir lægri dánartíðni en ekki er víst að
um orsakasamband sé að ræða þar sem ekki liggur
fyrir að þeir einstaklingar sem áttu kost á og nýttu sér
bætta þjónustu hafi lifað lengur en þeir hefðu annars
gert. Annar megingalli fylgnirannsókna er að ekki er
unnt að leiðrétta fyrir raskandi þætti (confounders)
þar sem ekki er um einstaklingsbundin gögn að ræða.
Þriðji meginágalli fylgnirannsókna er að þær byggjast
á upplýsingum um meðaláreiti í þýðinu sem heild en
ekki raunverulegu áreiti sem einstaklingar innan
þýðisins urðu fyrir. Þetta þýðir að þótt fylgnistuðull
sem fenginn er með slíkri rannsókn gefi til kynna
sterka jákvæða fylgni þá er ekki endilega um svo ein-
falt línulegt samband milli áreitisins og sjúkdómsins
að ræða í raun. Til dæmis sýndi rannsókn á fylgni
áfengisneyslu við dánartíðni vegna kransæðasjúk-
dóma í ýmsum löndum að dánartíðni var hæst þar
sem neyslan var minnst (1). Greinandi rannsóknir
sem byggjast á einstaklingsbundnum gögnum hafa
hins vegar sýnt að dánartíðni vegna kransæðasjúk-
dóma fylgir j-laga ferli með tilliti til áfengisneyslu.
Dánartíðni er lægst meðal hófdrykkjumanna en
hærri meðal þeirra sem drekka meira og einnig
meðal þeirra sem drekka alls ekki áfengi.
Þessir þrír meginannmarkar fylgnirannsókna eru
grundvöllur þess að ekki er unnt að yfirfæra niður-
stöður þeirra um samband áreitis og sjúkdóms, sem
byggjast á eiginleikum þýðis, yfir á einstaklinga. Slík
misbeiting niðurstaðna fylgnirannsókna er kölluð
„ecologic fallacy" eða „ecologic bias“ (2).
Heimildir
1. Laporte RE, Cresanta JL, Kuller LH. The relation of alcohol
to coronary heart disease and mortality: implications for
public health policy. J Public Health 1980; 1:198-223.
2. Selvin HC. Durkheim's “Suicide” and problems of empirical
research. Am J Sociol 1958; 63; 607-19.
Læknablaðið 2001/87 1025