Læknablaðið - 15.11.2003, Síða 58

UMRÆÐA & FRÉTTIR / HEIMILISOFBELDI
Læknar og greining heimilisofbeldis
Drífa Snædal
Heimilisofbeldi er þegar einn fjölskyldumeðlimur
kúgar annan í skjóli friðhelgi heimilisins og tilfinn-
ingalegrar, félagslegrar og fjárhagslegrar bindingar.
Sá sem beitir heimilisofbeldi getur verið maki, fyrr-
verandi maki, foreldri, barn eða aðrir tengdir fórn-
arlambinu fjölskylduböndum. Oftast er um að
ræða karlmann sem beitir konu ofbeldi í krafti lík-
amlegra yfirburða og verður hér fjallað um ein-
kenni þessa og hvað læknar geti gert ef grunur
kviknar um slíkt ofbeldi.
Birtingarmyndir og umfang
Heimilisofbeldi getur birst í andlegri kúgun, ein-
angrun, efnahagslegri stjórnun, hótunum og niður-
lægingu. Líkamlegt ofbeldi er sú birtingarmynd
sem er greinilegust en andlegt ofbeldi er erfiðast að
merkja og jafnframt að vinna úr. Kynferðisleg mis-
notkun, svo sem nauðganir eða kynferðisleg niður-
læging, er einnig mjög oft hluti af heimilisofbeldi.
I skýrslu sem unnin var að beiðni dómsmálaráð-
herra árið 1996 kemur fram að 14% íslenskra
kvenna hafa veríð beittar ofbeldi af núverandi eða
fyrrverandi maka og 7% verið beittar mjög grófu
ofbeldi. Þar kemur einnig fram að tæp 9% aföllum
ofbeldisáverkum skráðum það ár á slysavarðstofu
voru af völdum einhvers fjölskyldumeðlims en
konur voru þar í miklum meirihluta. Það ber að
hafa í huga að þetta er samkvæmt frásögn kvenn-
anna og gæti því verið vanmetið.
Þar sem einangrun er ein tegund heimilisofbeld-
is er opinber þjónusta, svo sem heilbrigðisþjónust-
an, oft einn af fáum snertiflötum fórnarlambs við
umheiminn. Það er því mikilvægt að heilbrigðis-
starfsfólk þekki einkenni heimilisofbeldis og við-
eigandi viðbrögð. Sömuleiðis að greina það sem
fyrst því annars getur það þrengt verulega mögu-
leika konunnar á raunhæfri aðstoð. Ef konan er
meðhöndluð sem sjúklingur er hœtta á að hún fari
sjálfað líta á sig sem slíkan og að rót vandans liggi í
sjúkdómum hennar en ekki því að hún búi við of-
beldi. Þar með er heilbrigðisstarfsfólk farið að styrkja
þau skilaboð sem ofbeldismaðurinn sendir henni,
það er að hún sé ekki „í lagi“ og þurfi að „læknast“.
Höfundur er viðskiptafræð-
ingur að mennt og starfar sem
fræðslu- og kynningarstýra
Samlaka um kvennaathvarf.
Einkenni heimilisofbeldis
Konur sem búa við heimilisofbeldi sækja marktækt
meira til lækna vegna minni háttar veikinda og
vandamála tengdu kynlífi en aðrar konur. Einnig
leita konur í ofbeldissamböndum meira til lækna
vegna barna sinna en gengur og gerist. Líkamleg
einkenni konu í ofbeldissambandi geta verið:
• Höfuðverkur
• Svefntruflanir
• Þreyta
• Almennt slen
• Ýmis stoðkerfaeinkenni
• Meltingaróþægindi
• Átröskun
• Brjóstverkir
Tíðar sýkingar í þvag- eða kynfærum geta einnig
verið merki um kynferðislega misnotkun.
Andleg einkenni birtast oft í:
• Þunglyndi
• Kvíða
• Ótta
• Spennu
• Kynlífsvandamálum
• Áráttuþráhyggjuhegðun
• Áfengis- og lyfjamisnotkun
• Sjáfsvfgstilraunum
Oft er lítið samræmi milli lýsingar á líðan annars
vegar og líkamlegs ástands hins vegar. Vegna þeirr-
ar einangrunar sem oft er samfara heimilisofbeldi
getur liðið einhver tími milli þess sem kona verður
fyrir líkamlegu ofbeldi og hún leitar sér læknisað-
stoðar. Ef ofangreind einkenni eiga við er fullt til-
efni til að spyrja konu út í ástand á heimili.
Spurningar iækna
Þegar saga sjúklings er skráð og grunur leikur á of-
beldi ber að hafa nokkur atriði í huga. Ofbeldis-
maðurinn fylgir oft fórnarlambinu í læknisheim-
sóknir og heimtar jafnvel að svara spurningum heil-
brigðisstarfsfólks fyrir sjúklinginn. Ef slíkt er uppi á
teningnum er að sjálfsögðu mjög mikilvægt að ræða
einslega við sjúkling. Það ber einnig að hafa í huga
að ef nauðsynlegt reynist að túlka samtalið þá sé
túlkurinn ekki í fjölskyldutengslum við sjúklinginn.
Einnig skal sjúklingur upplýstur um trúnaðarsam-
band við lækni og hvaða takmörkunum það er háð,
þegar til dæmis grunur leikur á að börn búi við óvið-
unandi aðstæður.
Til að greina hvort um heimilisofbeldi er að ræða
er lagt til að læknar spyrji eftirfarandi spurninga við
grun um ofbeldi:
• Hefur þér verið ýtt, hrint, þú slegin eða meidd
með öðrum hætti síðastliðið ár. Ef svo er, hver
gerði það?
• Finnst þér þú vera örugg í hjónabandi þínu
(ástarsambandi)?
• Finnur þú til óöryggis gagnvart fyrrum maka?
• Ertu hingað komin vegna áverka af völdum
882 Læknablaðið 2003/89