Læknablaðið - 15.11.2003, Síða 61

UMRÆÐA & FRÉTTIR / ÍÐORÐAPISTILL 160
Hjartaöng
Árni Kristinsson hafði samband við undirritaðan
eftir umræðuna um hvikula og óhvikula hjartaöng í
158. pistli (Læknablaðið 2003; 89: 627). Hann getur
ekki sætt sig við að stable angina pectoris verði nefnd
óhvikul hjartaöng, enda heitið ekki lýsandi um það
sem að baki býr. Stable angina pectoris er þannig
lýst: hjartaöng sem birtist í fyrirsjáanlegum köstum,
hvað varðar tíðni og tímalengd, og eru framkölluð af
þáttum sem auka súrefiiisþörf hjartavöðva, svo sem
áreynslu, streitu og œsingi. Árni sagðist hafa hugleitt
málið vandlega enn einu sinni og komist að þeirri
niðurstöðu að nota annað hvort heitanna áreynslu-
bundin hjartaöng eða áreynsluhjartaöng. Við þetta
er ekki miklu að bæta.
í jafnvægi
Árni sagðist einnig hafa verið að fást við heiti til að
lýsa ástandi sjúklinga, til dæmis á gjörgæslu, sem hafa
svarað fyrstu meðferð og eru orðnir það sem á
slangurmálinu nefnist „stabílir“. Undirritaður svar-
aði að bragði að þeir væru þá komnir í jafnvægi.
Ensk-íslensk orðabók Arnar og Örlygs birtir ýmsar
þýðingar á lýsingarorðinu stable: 1. stöðugur, í jafn-
vœgi. 2. öruggur, traustur. 3. staðfastur, einbeittur. 4.
varanlegur. 5. (í efnafrœði) stöðugur, þolinn, óhvarf-
gjarn. 6. (í eðlisfrœði) stöðugur. Engin af þeim virðist
eiga betur við.
Bjargráður
Framangreind umræða fór fram við hringborðið í
matsal Landspítala við Hringbraut og fleiri hjarta-
læknar voru nærri. Tveir vildu koma efni í íðorða-
pistilinn. Gizur Gottskálksson vakti athygli á heiti
sem Sigurður V. Sigurjónsson, röntgenlæknir, hafði
varpað fram til að nota um implantable defibrillator.
íðorðasafn lækna geymir eitt heiti sem nota má um
defibrillator, hjartastillir en Sigurður er maður til-
þrifa og vill nefna hið ísetta tæki bjargráð. Þetta er
skemmtileg hliðstæða við heitið gangráður. Ragnar
Daníelsen vakti svo athygli á íslensku heitunum
kransæðaómun, sem væntanlega er þýðing á coro-
nary ultrasonography, og ómróf, sem nota má um
Doppler spectrum. Ragnar getur einnig verið maður
mikilla tilþrifa og sagðist nefna það áhlaupsvíkkun
kransæða þegar á enskri tungu væri talað um ad hoc
coronary dilatation.
Næturógnir
Katrín Davíðsdóttir, barnalæknir, óskaði eftir um-
fjöllun um night terror eða night terrors. Undirrit-
aður safnaði einföldum upplýsingum. Um er að ræða
svefnröskun, sem einkum kemur fram hjá börnum
innan 10 ára aldurs. Börnin rjúka upp, um það bil 90
mínútum eftir að þau sofna, og sýna augljós merki
mikillar hræðslu, geta hrópað upp, talað óskiljanlega
og verið sveitt og með hraðan hjartslátt. Þau eru
oftast með opin augu, en fjarræn og mjög hrædd.
Þetta ástand getur varað 10-15 mínútur og börnin
muna ekki tilefni hræðslunnar þegar þau loksins vakna.
Pétur Lúðvígsson, barnalæknir, upplýsti að þessi
vel skilgreinda svefnröskun kæmi fyrir í bliksvefni (e:
rapid eye movement sleep). Martröð (nightmare)
ætti sér hins vegar stað í augnkyrrðarsvefni (non-
rapid eye movement sleep) og þá muna börnin oftast
draumfarirnar eða tilefni hræðslunnar.
Hið latneska heiti night terror er pavor nocturnus
sem íðorðasafn lækna þýðir sem næturótti, andfœlur.
Nafnorðið pavor var notað um ótta, hræðslu eða
skelfingu, sem var svo mikil að menn nötruðu og
skulfu. Terror er einnig býsna sterkt heiti. Orðabók
Websters gefur meðal annars skýringuna: áköf sterk
og yfirbugandi hrœðsla, og Ensk-íslensk orðabók
Arnar og Örlygs birtir þýðingarnar: ógn, ótti, skelf-
ing, mikil hrœðsla. Undirrituðum finnst því að íslenska
heitið verði einnig að vera sterkt og leggur til heitin
næturógn, night terror, og næturógnir, night terrors.
Heitin svefnógn og svefnógnir geta einnig komið til
greina. Gaman væri að fá viðbrögð við þessu.
Viöbrögö
í síðasta pistli voru birt 15 erlend fræðiheiti sem kom-
ið hafa til umræðu í fýrri pistlum, en ekki fengið fulla
úrlausn. Lesendur voru hvattir til að láta frá sér heyra
og að koma með tillögur. Þorkell Jóhannesson, pró-
fessor emeritus, brást fljótt við, eins og hans var von og
vísa, og sendi tölvupóst með nokkrum hugleiðingum.
Exposure
Þorkell benti réttilega á að þetta enska nafnorð hefði
fjölda merkinga og taldi ekki ómaksins virði að leita
að einu jafngildu orði á íslensku. Hann sagði væn-
legra að nota fleiri en eitt nafnorð í stað exposure,
eftir því sem best færi í texta hverju sinni. Þorkell
setti svo fram aðra upprunaskýringu en undirritaður.
Hann taldi að orðið væri dregið af latnesku sögninni
pausare. sem merkir meðal annars að hvílast, liggja
niðri. Samkvæmt íðorðasafni lækna merkir ex- a) út,
burt, frá, b) án, sviptur, -laus. Þorkell sagði sögnina
expausare segja frá hreyfingu, athöfn eða hugsun úr
hvíld eða „pásu“. Úr þessu þarf að vinna nánar til að
finna eitt eða fleiri viðeigandi og jafngild nafnorð.
ítrekað skal það sem sagt var í 153. pistli: Gaman
gæti verið að láta reyna á þessa hugmynd nteð því að fá
texta til þýðingar þar sem fyrir kemur heitið exposure.
Jóhann Heiðar
Jóhannsson
johannhj@landspitali. is
Læknablaðið 2003/89 885