Læknablaðið - 15.01.2004, Blaðsíða 9

RITSTJÓRNARGREINAR
Níutíu ár og svo fljótlega eitt hundrað
Með útkomu þessa tölublaðs Læknablaðsins hefst
nítugasti árgangurinn. Verðugt er að minnast þessa.
Jafnframt ber að hafa í huga, að í vetrarbyrjun verður
öld liðin frá því, að Guðmundur Hannesson hætti út-
gáfu læknablaðs síns, sem hann hafði haldið úti í rúm
þrjú ár. Astæðan fyrir þeirri ákvörðun hans var sú, að
kollegar hans höfðu sýnt heldur lítinn áhuga þessu
frábæra framtaki hans. Eins og hans var von og vísa,
stóð Guðmundur hins vegar við það fyrirheit, að Ak-
ureyrarútgáfan yrði „fyrirrennari annars betra Lækna-
blaðs“ (Læknablaðið 1904; 3. árg. 12. blað, október).
I ritstjórnargrein í janúar 1915 rekur Guðmundur
Hannesson mótbárurnar gegn blaðinu, sem hann
segir „auðvitað margar og liggja í augum uppi“. Ein
mótbáran sé sú, að blaðið hljóti að vera dýrt. Þessi
skoðun hefir reynzt lífseig, því að um sjötíu árum síð-
ar birtust fulltrúar fjölmiðlasamsteypu og buðust til
þess að létta af læknum áhyggjunum af því, að vera
að gefa út Læknablaðið. Ekki fékk þessi málaleitan
undirtektir forráðamanna blaðsins, en fregnir hef ég
af því, að sömu aðilar hafi fyrir ekki löngu endurtekið
góðfúslegt boð sitl um yfirtöku á Læknablaðinu.
Hugmyndafræði Guðmundar er greinilega góð kjöl-
festa, því blaðið er enn í umsjá læknafélaganna.
Guðmundur Hannesson var brautryðjandi á mörg-
um öðrum sviðum og er með ólíkindum, að enginn
skuli hafa orðið til að rita ævisögu hans. Af nógu er
að taka. Væri ekki óverðugt að miða útgáfu við árið
2007, þegar eitt hundrað ár verða liðin frá því hann
hóf kennslu í Læknaskólanum í líffærafræði, yfirsetu-
fræði og heilbrigðisfræði. Næðist það ekki, mætti stefna
að útgáfu í tengslum við eitt hundrað ára ára afmæli
Háskóla íslands. Guðmundur var prófessor og kenndi
við læknadeild frá 1911 til 1936, líffærafræði og heil-
brigðisfræði allan tímann, yfirsetufræði 1911-1925 og
lífeðlisfræði 1926-1936. Hann var rektor Háskólans
árin 1915-1916 og 1924-1925.
Eftirmaður Guðmundar við læknadeildina varð
Jón Steffensen og í byrjun næsta árs mun þess verða
minnst, að eitt hundrað ár verða þá liðin frá fæðingu
hans og hefir þegar verið kallað eftir útdráttum úr er-
indum, sem læknar kunna að vilja flytja á ráðstefnu,
sem helguð verður minningu hans. Fram að þeim
tíma er ætlunin að fjalla um ýmislegt er varðar líf og
starf Jóns Steffensens og í þessu tölublaði birtist
fyrsta greinin. Er hún eftir Sigurð Öm Guðbjörnsson
mannfræðing, sem er vel kunnugur hinum stórkost-
lega bókakosti, sem Jón ánafnaði Landsbókasafni.
Að lokum vil ég vekja athygli á tveimur málum,
sem ég er handviss um að Guðmundi Hannessyni og
Jóni Steffensen hefðu verið hjartfólgin, en þau varða
læknadeild Háskóla íslands og Landspítalann sem
háskólasjúkrahús.
Annað er það, að árið 1960 lýsti þáverandi rektor
Háskóla Islands, Þorkell Jóhannesson, því yfir, að
næsta verkefni skólans í byggingarmálum yrði að
koma upp læknadeildarhúsi. Illu heilli féll hann frá
skömmu síðar og ekki hefir verið staðið við þetta
fyrirheit. Þessi ósköp, sem sett hafa verið niður í mýr-
inni fyrir framan Landspítalann, standa ekki undir
nafni.
Hitt er það, sem ekki fer fram hjá neinum, að
Landspítalinn er í fjárhagskröggum og að hluti
rekstrarhallans stafar af kostnaði af því að mennta
heilbrigðisstéttirnar. Á þingi Bandalags háskóla-
manna haustið 1974 var rætt um atvinnuhorfur há-
skólamanna og þar komst einn fyrirlesarinn að þeirri
niðurstöðu, að það væri mjög ódýrt að framleiða
hvern lækni. Þegar rýnt var í tölurnar, kom í ljós að
gleymzt hafði að gera ráð fyrir þeim kostnaði, sem
lendir á kennsluspítalanum. Þegar Bretar endurskoð-
uðu heilbrigðiskerfi sitt á áttunda ártug síðustu aldar,
var skipuð nefnd, sem skyldi kanna, hvað það raun-
verulega kostaði að mennta lækna. Nefndin gekk
rösklega til verks og stuðlaði að því, að kennsla var
lögð niður á þeim spítölum, þar sem kostnaður á
hvern stúdent var úr hófi. Jafnframt var tryggt að þeir
sem eftir stóðu, fengu raunverulegan kostnað greidd-
an.
Nú er ég ekki að gefa í skyn, að það ætti að hætta
kennslu læknanema hérlendis, ef í ljós kæmi, að hægt
væri að fá þjónustuna ódýrari á eyjum í Karabíska
hafinu eða í fyrrum leppríkjum Sovétsins. Kennsla og
rannsóknir eru óaðskiljanlegur hluti þess að reka
hátæknisjúkrahús. Þess vegna verður Háskóli Islands
að fá næga fjármuni til þess að geta greitt sannvirði
fyrir þá þjónustu, sem nemar innan heilbrigðisfræð-
anna fá á Landspítalanum - háskólasjúkrahúsi.
Örn Bjarnason
Höfundur var ritstjóri
Læknablaðsins 1976-1993.
Hann er að mestu hættur
lækningum og vinnur nú að
undirbúningi að útgáfu á
norrænum lækningahand-
ritum frá miðöldum og
skýringum á þeim.
Læknablaðið 2004/90 9