Læknablaðið - 15.01.2004, Blaðsíða 21

FRÆÐIGREINAR / ÖRORKA
Algengi örorku á íslandi
1. desember 2002
Sigurður
Thorlacius'2
SÉRFRÆÐINGUR í HEILA-
OG TAUGASJÚKDÓMUM
Sigurjón B.
Stefánsson1'2,3
SÉRFRÆÐINGUR í GEÐLÆKN-
INGUM OG KLÍNÍSKRI TAUGA-
LÍFEÐUSFRÆÐI
'Tryggingastofnun ríkisins,
dæknadeild Háskóla íslands,
’taugasjúkdómadeild
Landspítala.
Fyrirspurnir og bréfaskipti:
Sigurður Thorlacius,
Trygging^stofnun ríkisins,
Laugavegi 114,150 Reykjavík.
Sími 5604400,
bréfsími 5604461.
sigurdur. thorlacius@tr. is
Lykllorð: örorka, örorkumat,
algengi örorku,
almannatryggingar.
Ágrip
Tilgangur: Að kanna umfang og einkenni örorku á
íslandi í desember 2002 og hvaða breytingar hafi orð-
ið frá því í desember 1996.
Efniviður og aðferðir: Unnar voru upplýsingar úr ör-
orkuskrá Tryggingastofnunar ríkisins um aldur, kyn,
búsetu, örorkumat og helstu sjúkdómsgreiningu ör-
yrkja búsettra á íslandi 1. desember 2002 og 1. des-
ember 1996 og aflað var upplýsinga um aldursdreif-
ingu íslendinga eftir kynjum á sama tíma. Reiknað
var aldursstaðlað áhættuhlutfall fyrir örorku vegna
helstu sjúkdómsgreiningarflokka.
Niðurstöður: Þann 1. desember 2002 hafði 11.791
einstaklingi búsettum á íslandi verið metin örorka
vegna lífeyristrygginga almannatrygginga, 7044 kon-
um (59,7%) og 4747 körlum (40,3%). Þar af hafði
10.960 verið metið hærra örorkustigið (að minnsta
kosti 75% örorka), 6500 konum (59,3%) og 4460
körlum (40,7%). Algengi örorku var 6,2%, þar af
hærra örorkustigsins 5,8% en þess lægra 0,4%. Al-
gengi örorku var hærra á landsbyggðinni en á höfuð-
borgarsvæðinu hjá konum, en hjá körlum var ekki
marktækur munur á algengi örorku eftir búsetu. Al-
gengi örorku óx með aldri. í heildina var örorka
marktækt algengari hjá konum en körlum, en í ald-
urshópnum 16-19 ára var tíðnin hærri meðal karla en
kvenna. Geðraskanir og stoðkerfisraskanir voru al-
gengustu orsakir örorku. Marktæk aukning varð á
örorku hjá báðum kynjum á milli áranna 1996 og
2002, bæði hærra örorkustigsins og örorku í heild.
Ályktun: Líklegt er að aukna tíðni örorku á rnilli ár-
anna 1996 og 2002 megi einkum rekja til gildistöku
örorkumatsstaðals árið 1999 og breyttra aðstæðna á
vinnumarkaði með auknum kröfum um vinnuafköst
og auknu atvinnuleysi. Geðraskanir eru algengasta
orsök örorku á íslandi og veruleg aukning hefur orð-
ið á örorku vegna þeirra frá árinu 1996.
Inngangur
Örorka er metin á grundvelli almannatryggingalag-
anna (1). Samkvæmt tólftu grein laganna er hærra
stig örorku (að minnsta kosti 75% örorka) metið
þeim sem eru á aldrinum 16 til 66 ára og hafa veru-
lega og langvarandi skerðingu á starfsgetu, en sam-
kvæmt þrettándu grein laganna er lægra örorkustigið
(örorka að minnsta kosti 50% en lægri en 75%) met-
ið þeim sem hafa minna skerta starfsgetu eða verða
ENGLISH SUMMARY
Thorlacius S, Stefánsson SB
Prevalence of disability in lceland in December
2002
Læknablaðið 2004; 90: 21-5
Objective: To determine the size and main medical and
social characteristics of the group of individuals receiving
disability benefits in lceland in December 2002 and
compare the results with figures from 1996.
Material and methods: The study includes all those re-
ceiving disability benefits on December 1st 2002 and De-
cember 1 st 1996 as ascertained by the disability register
at the State Social Security Institute of lceland. Information
on age and gender distribution of the lcelandic population
was obtained. Age-standardized risk ratio between the
years 1996 and 2002 was calculated for both pension
levels combined and for full disability pension alone.
Results: On December 1st 2002 there were 11,791
individuals receiving disability benefits, 7044 women
(59.7%) and 4747 men (40.3%). Of these there were
10,960 individuals receiving full disability pension, 6500
women (59.3%) and 4460 men (40.7%). The prevalence of
all disability pension was 6.2%; full disability pension
5.8% and partial disability pension 0.4%. The prevalence
of disability was lower in the capital region compared with
other regions of lceland among women, but among men
there was no significant difference in the prevalence of
disability according to residence. The prevalence of
disability increased with age. On the whole disability was
more common among women than men, but in the age
group 16-19 years it was more common among men than
women. Mental and behavioural disorders and diseases of
the musculoskeletal system and connective tissue were
the most prevalent causes of disability. The standardized
risk ratio showed a significantly increased risk for both
pension levels combined and for full disability pension
alone both for men and women in the year 2002 as
compared with the year 1996.
Conclusion: The increase in the prevalence of disability in
lceland between the years 1996 and 2002 is probably
mainly due to the introduction of a new method of disabi-
lity evaluation in 1999 and increased pressure from the
labour market, with increasing unemployment and compe-
tition. Mental and behavioural disorders are the most
common cause of disability in lceland and there has been
a marked increase in disability due to these disorders
since 1996.
Keywords: disability, prevaience ofdisability, benefits,
sociai securíty.
Correspondence: Sigurður Thorlacius,
s igurdur. thorlacius@tr. is
Læknablaðið 2004/90 21