Læknablaðið - 15.01.2004, Blaðsíða 40

FRÆÐIGREINAR / KÖNNUN Á MATARÆÐI
Umræða
Við mat á gildi Spurningalista Manneldisráðs Islands
var notast við lífefnafræðilegar mælingar í blóði og
þvagi. Sýndu þær að spurningalistinn metur réttilega
C-vítamín-, kalíum- og grænmetisneyslu, og er einnig
mælikvarði á próteinneyslu. Áður hefur verið sýnt að
spurningalisti Manneldisráðs er góður mælikvarði á
D-vítamínneyslu (19) og neyslu ýmissa fitusýra (20).
í erlendum rannsóknum á gildi mismunandi spurn-
ingalista lil að meta næringarinntöku hefur oftast
verið stuðst við aðrar aðferðir, svo sem sjö daga skrán-
ingu á mataræði (21), en sjaldnar lífefnafræðilegar
mælingar á blóðvökva eða þvagi (14). Gallinn við að
bera saman tvær mismunandi aðferðir til að kanna
mataræði felst í því að þá er ekki unnt að komast hjá
þeim möguleika að báðar aðferðir búi yfir sömu
skekkjunni. í þessari rannsókn er stuðst við lífefna-
fræðilegar mælingar í blóði og þvagi og er því óhætt
að segja að vandað hafi verið til verksins og að niður-
stöðurnar gefi góða mynd af gildi aðferðarinnar.
í erlendum rannsóknum hefur sést góð fylgni milli
C-vítamínstyrks í blóði og sjö daga skráningar á mat-
aræði (14), en styrkur fylgninnar er minni ef borið er
saman við spurningalista (22). Þeir fylgnistuðlar sem
sáust í þessari rannsókn bæði milli C-vítamíninntöku
og C-vítamínstyrks í blóði og neyslu á grænmeti og C-
vítamínstyrks í blóði eru allgóðir, sérstaklega ef tekið
er tillit til að spurningalistinn er hannaður til að meta
tíðni á neyslu einstakra fæðutegunda, en það magn
sem neytt er, er aðeins metið útfrá myndum. Niður-
stöðurnar benda sterklega til þess að spumingalistinn
sem þróaður var af Manneldisráði íslands sé góður
mælikvarði á C-vítamínneyslu og grænmetisneyslu
einstaklinga.
Þátttakendum í rannsókninni voru ekki gefnar
neinar leiðbeiningar um að hætta töku bætiefna með-
an á rannsóknartímanum stóð. Sumir tóku inn bæti-
efni en aðrir gerðu það ekki. Aðeins fékkst fylgni
milli C-vítamínneyslu og C-vítamínstyrks í blóði ef
tekið var tillit til bætiefnainntöku. Þetta kemur ekki á
óvart þar sem C-vítamín er oft tekið í stórum
skömmtum og hefur því auðsjáanlega áhrif á styrk C-
vítamíns í blóði einstaklinga. Einn af styrkleikum
spurningalista Manneldisráðs felst því í spurningum
um töku bætiefna og fást því mjög góðar upplýsingar
um heildarnæringarefnainntöku einstaklinga og þar
með C-vítamínneyslu.
Beta-karótín í blóði var ekki tengt neyslu á beta-
karótíni, en fylgni sást milli neyslu á lauk, púrru og
hvítlauk og styrks beta-karótíns í blóði. Hins vegar
var þessi einstaki flokkur af grænmeti sterkt tengdur
öðrum flokkum af grænmeti svo og ávöxtum sem
bendir til þess að einstaklingar sem neyta mikils
grænmetis neyti einnig ávaxta í talsverðu magni. í er-
lendum rannsóknum hefur beta-karótínstyrkur í blóði
ekki alltaf verið tengdur neyslu á beta-karótínríkum
matvælum (23,24). Ástæðu þessa mætti rekja til þeirr-
ar staðreyndar að margir þættir hafa áhrif á aðgengi-
leika (,,bioavailability“) beta-karótíns (24). í erlend-
um rannsóknum er fylgni milli beta-karótíns í fæði og
blóði ekki eins sterk og fyrir C-vítamín (22) og reynd-
ar hefur beta-karótín í fæðu meiri fylgni við alfa-
karótínstyrk í blóði heldur en beta-karótínstyrk, en
alfa-karótín var ekki mælt nú.
Mælingar á natríum og kalíum í þvagi eru góðar
aðferðir til að meta gildi aðferða þar sem úlskilnaður
endurspeglar vel neysluna (25). í þessari rannsókn
fékkst mjög góð fylgni milli kalíumneyslu og kalíum-
útskilnaðar sem er merki um að spurningalistinn sé
góður mælikvarði á kalíumneyslu. Hins vegar sýnir
rannsóknin að spurningalistinn er ekki góður mæli-
kvarði á natríum (salt) neyslu. Listinn metur ekki salt
sem notað er við matargerð og út á mat eftir að hann
er kominn á borð, en líklega er dreifingin í slíkri
notkun mikil. í rannsóknum þar sem áhersla er lögð
á saltneyslu ætti því að leitast við að nota annað tæki
en spurningalista Manneldisráðs íslands.
Sá hópur sem tók þátt í þessari rannsókn var fólk
á aldrinum 23-47 ára (meðalaldur 36 ± 6 ár). Niður-
stöðurnar ættu því að gefa góða mynd af gildi spurn-
ingalistans til að meta mataræði fullorðinna einstak-
linga á þessu aldursbili. Það má þó ætla að svipaðar
niðurstöður hefðu fengist ef rannsóknin hefði verið
framkvæmd í öðru þýði fullorðinna einstaklinga.
Niðurstöðurnar sýndu að spurningalistinn er góð-
ur mælikvarði á próteinneyslu hópa þar sem virkilega
góð samsvörun fékkst milli köfnunarefnisneyslu og
köfnunarefnisútskilnaðar. Niðurstöðumar eru ánægju-
legar í ljósi þess að mikil próteinneysla er meðal sér-
kenna íslensks mataræðis og hefur það mikið gildi að
geta notað eins einfalda aðferð og spumingalistinn er
til að meta próteininntöku.
Ut frá niðurstöðum rannsóknarinnar má álykta að
spurningalisti Manneldisráðs íslands sé góður mæli-
kvarði á C-vítamín- og kalíuminntöku og neyslu á
grænmeti. Það gefur einnig mynd af próteinneyslu,
en ekki ætti að nota það til að meta neyslu á natríum
(salti) í fæðu.
Þakkir
Höfundar þakka Margaret Ospina fyrir aðstoð við
gagnasöfnun, Melkorku Árnýju Kvaran og Salome
Elínu Ingólfsdóttur fyrir hjálp við mælingar á köfn-
unarefni í þvagi og við undirbúning gagnavinnslu.
Önnu Sigríði Ólafsdóttur og Hólmfríði Þorgeirsdótt-
ur fyrir að skanna spurningalistann og að reikna út
fæðuinntöku. Auk þess viljum við þakka starfsfólki
rannsóknastofu Landspítala fyrir gott samstarf.
Verkefnið var kostað af fjárveitingu og styrkjum
til rannsóknastofu í næringarfræði við Háskóla ís-
lands og Landspítala. Vísindasjóður Rannsóknarráðs
íslands og Nýsköpunarsjóður námsmanna styrktu
verkefnið, auk landbúnaðarráðuneytis, Markaðs-
40 Læknablaðið 2004/90