Læknablaðið - 15.01.2004, Blaðsíða 61

UMRÆÐA & FRÉTTIR / ARFUR JÓNS STEFFENSEN ■
og hvar milli manna, og betur öllum væri lógað.“ Árið
1782 var prentuð á Hólum samantekt eftir íslenskan
lækni, Jón Pétursson (1733-1801): Stutt Agrip umm
Icktsyke Edur Lidaveike og þar boðar hann væntan-
lega lækningabók sína. Það er þó ekki fyrr en áratug-
um eftir að hann lést, eða árið 1834, sem lækningabók
hans er gefin út, fyrst prentaðra lækningabóka eftir ís-
lenskan höfund. Aðdragandi útgáfu hennar var langur
og hefur Jón Steffensen rakið þá sögu í grein er birtist
íÁrbók Landsbókasafns íslands árið 1986. Árið 1783
sótti Jón Pétursson um að lækningabókin yrði prentuð
og urðu ýmsir til að tala máli hans. Þannig mælir Hálf-
dan prófastur Einarsson með útgáfu hennar og þremur
árum seinna segir Jón konferensráð Eiríksson í bréfi til
Árna biskups Þórarinssonar að illt væri ef eigi yrði af
útgáfu hennar. En enn átti eftir að líða hálf öld áður en
á bókin kæmi á prent. Þegar loks kom að útgáfu bókar-
innar var það Sveinn Pálsson læknir sem gekk frá
handritinu.
Það er þó ekki einungis í prentuðum bókum sem
fróðleik um íslenska heilbrigðissögu er að finna.
Tímarit og annálar voru oft vettvangur umræðu um
heilbrigðismál. Þeim ritum safnaði Jón og gat það oft
kostað mikið erfiði að ná þeim heilum saman. Þýski
heimspekingurinn Walter Benjamin bendir, í frægri
grein um bókasöfnun, á gildi þess að safna. Að ástríð-
an felist ekki eingöngu í að eignast ritið heldur í leit-
inni sjálfri. í áðurnefndu spjalli við Pál Skúlason segir
Jón skemmtilega sögu af því hve sú leit getur verið
löng og ströng og er vert að rifja hana upp með orðum
Jóns sjálfs: „Og er þá komið að því ritverki er Jón
Eiríksson hleypti af stokkunum er mér þykir vænst
um, Rit þess íslenzka lærdómslistafélags, vegna hinna
mörgu ágætu greina um hagfræði, læknisfræði og
verkmenningu þjóðarinnar sem í því eru. Má vera að
hluti af væntumþykjunni stafi af því hvað ég hafði
mikið fyrir að ná því saman. ... Fyrsta bindi ritanna,
fyrir árið 1780 kom út 1781 og síðan árlega til og með
12 bd.; 13. bd. fyrir árið 1792 kom út 1794 og 14. bd.
kom út 1796, en prentun 15. bd. var aldrei að fullu
lokið (vantar titilblað, félagatal o.fl., en allar aðal-
greinar þess fullfrágengnar). Af manntalstöflum þess
má ráða að því hafi verið ætlað að koma út 1801 eða 2;
en fyrsta grein bindisins, Tilraun til að upptelia sjúk-
dóma þá er að bana verða, og orðið geta, fólki á Is-
landi, hafði Sveinn Pálsson sent ritara félagsins 1795.
Það er skiljanlegt að hið ófullgerða 15. bd. er tor-
fengnast allra bindanna og þó sérstaklega myndin í
því. - Þetta ársrit er eitt hið vandaðasta sem út hefur
komið á íslensku,... Vegna hinna mörgu mynda varð
útgáfukostnaður mikill ... Sérprentaðar töflur og
myndir vilja oft glatast úr bókum og hafa félagsritin
gömlu ekki farið varhluta af því. Heil eintök eru því
sjaldséð og menn hafa reynt að bæta sér það upp með
ljósprentunum ... Það mun hafa verið laust fyrir síðari
heimsstyrjöld að ég eignaðist 9. og 10. bd. ritanna og
vantaði í þau allar myndir, en Regestur yfir íslensk
Rit lærdómslistafélagsins
úr safni Jóns Steffensen.
sjúkdómanöfn eftir Svein Pálsson lækni, sem í þeim
eru, freistuðu mín. Smám saman fjölgaði bindunum
sem ég eignaðist bæði með gjöfum og kaupum, svo að
1955 átti ég tvö eintök en í þau vantaði 14 myndir til
að geta náð úr þeim einu heilu eintaki. En þar sem
eintakið var að öðru leyti gott lét ég binda það með
festingum fyrir þær myndir er vantaði og fargaði hinu
eintakinu. Og þegar ljósprentanir ... komu 1961 fyllti
ég í eyðurnar með þeim. Síðan gerist það, að 1966
gerir Björgúlfur læknir Ólafsson er verið hafði læknir
holdsveikraspítalans í Kópavogi síðan 1942, mér boð
að finna sig. Erindi hans var að gefa mér eintak sitt af
gömlu félagsritunum, sem áður höfðu verið í eigu
Holdsveikraspítalans á Laugarnesi, það var 1. til 14.
bd. heil og í góðu standi og með öllum myndum en
Ijótur blekstimpill spítalans óprýddi titilblaðið. En
harla feginn varð ég gjöfinni, því nú gat ég bætt mitt
eintak til muna.... Og nú vantaði aðeins myndina í 15.
bd. til að um heilt eintak ritanna væri að ræða, og satt
best að segja gerði ég mér ekki vonir urn að eignast
hana. Ég hélt þó áfram þeim vana að glugga í eintök af
gömlu félagsritunum sem á uppboð komu. Og viti
menn, 1970 fær Sigurður Benediktsson eintak af þeim
á uppboð sem vantar í flestar myndir aðrar en þá í 15.
bd„ og samdist svo með okkur að ég fengi þá rnynd, en
léti í staðinn 5 frummyndir og það af Ijósprentunum ...
sem á vantaði til að fullgera uppboðseintakið. Þannig
lauk þrjátíu ára stríði mínu við að ná saman heilu ein-
taki af gömlu félagsritunum."
Opna úr Riti
lærdómslistafélagsins.
@9 5)335
Éfootí/
«25119?
<stutt H9?25«9i-2533<Slt=n
§?ferfítu 5fa(na ^onfrtna /
SllíKuicflflwnr ^utrfmfediitiinfWf-
oDut i S)0lt|Tu, ffl goih.-truDur
BALTHAZARJOHANN
DE BUCHWALD.
Mcd. DnéT. 6c Mcd Provinc. Loll: & Fílll.
ffrttu ^lrneifu wtínaeur
íOfl'SlíruMrNgimi ejj fDHoAWlícrrMiin
tSr. œfigfUifaJoríÖDiK.
‘PrfOfrtb TtiitdtNÍIOfl ‘JJrefuOr
I ®h)f« ecgu.
^ötirftímaitTl'trhuncti^
Pcncftitt m íioclum I •£>iaHta.!3>«[,
8f íwWch iSrlfífeiM/174».
B.J. de Bucliwald, Sá nýi
yfirsetukvennaskóli
(Hólum 1749).
Læknablaðið 2004/90 61