Læknablaðið - 15.01.2004, Blaðsíða 60

UMRÆÐA & FRÉTTIR / ARFUR JÓNS STEFFENSEN
Um bókasafn Jóns Steffensen
Sigurður Örn
Guðbjörnsson
Þórður Þorláksson,
Calendarium perpetuum
(Hólum 1692).
gMiS.útmniun
^onncífjunnar/
«f
Dr. sSJUrtfuef.
Cnéin «f t#n(Tu
•f
Ctotini pdltfyni/
m 5Jiinr»'fi*»* Síu4í»Ki.
^wit <f »•* »<tiili»t «» MKI' Hf'** »••"*»■ 'f
©Kil, »«!• itu l«K|l ««» f<«. I'lti* «■ ff»*
tt ntlar, m tót« ft •n««l lll“«* t'l •* •!••*
e«K •hMmt tnuptt 11 iHIK«»nu,
ft.tirdrg#tðuni nD Itird, 1798.
1><«»tn» i f«ftu» ©l»t»' ®»tlfUIMf»B»t,
• t tllflutun t*n»tiU»»f«»*(»l*i 8«l*|flM,
.( ©íHndwra *. 3. •t»*«fi«r».
ffítt S'fv»t.0<(»on
Mlta.
J.F. Martinet, Eðlisútmálun
manneskjunnar
(Leirárgörðum 1798).
Höfundur cr bókavöröur
í safni Jóns Steffensen í
Þjóöarbókhlöðunni.
Af samtölum mínum við þá sem þekktu Jón Steff-
ensen hefur orðið til í huga mér mynd af fremur hæg-
látum manni með gott skopskyn. Margt er jafnframt
til vitnis um að Jón hafi verið ástríðumaður. Auk
þess að gegna starfi sem prófessor í læknisfræði við
Háskóla íslands og sjá þá um alla kennslu í líffæra-
og lífefnafræði annaðist hann þjónusturannsóknir
fyrir starfandi lækna í Reykjavík. Hann stundaði
rannsóknir í líffræðilegri mannfræði og varla fundust
þær beinaleifar að Jón væri ekki til kallaður með tæki
sín og tól til að mæla. Hann lét ekki þar við sitja held-
ur hélt í víking til Norðurlanda, Bretlandseyja og
vestur um haf og mældi íslensk, norræn og engilsax-
nesk bein. Mælingar hans ieiddu til merkra vísbend-
inga um uppruna íslensku þjóðarinnar og var hann
þekktur í alþjóðasamfélagi mannfræðinga fyrir þess-
ar rannsóknir sínar. Þá lagði Jón einnig stund á rann-
sóknir er varða íslenska sögu og menningu og þá
einkum þær sem tengdust heilbrigði og velferð þjóð-
arinnar. Þá eru ónefnd störf hans í þágu félagsmála,
sem voru mikil.
En hér er það ekki læknirinn Jón Steffensen sem
er til umfjöllunar, hvorki mannfræðingurinn Jón né
áhugamaðurinn um sögu og íslenska tungu. Jón lagði
nefnilega stund á aðra iðju sem oft hefur verið talin
ástríða, bókasöfnun. í spjalli sem Páll Skúlason, lög-
fræðingur, átti við Jón og birtist í tímaritinu Bóka-
orminum 1983 segir: „Einn er sá þáttur í lífi og starfi
Jóns Steffensen, sem mikils er um vert og lengi mun
halda nafni hans á loft, er hið mikla og vandaða safn
bóka sem hann hefur náð saman og hlýtur að hafa
kostað hann mikinn tíma og fjármuni." Það hefur
komið í hlut þjóðdeildar Landsbókasafns íslands -
Háskólabókasafns að flytja fram þennan þátt í lífs-
starfi Jóns, því hann ánafnaði henni bókasafn sitt,
auk fjármuna til að búa vel um það. Það starf hefur
verið unnið síðustu misserin og hefur safn hans feng-
ið veröugan sess meðal sérsafna þjóðdeildar.
Það er óhjákvæmilegt að í kringum mann eins og
Jón, sem lagði stund á svo fjölbreytt fræði, verði til
safn bóka. Bókasafnið endurspeglar þannig við-
fangsefni Jóns á hverjum tíma. Þar eru bækurnar sem
hann kenndi í læknisfræðinni, fjöldi mannfræðirita
og svo gott safn bóka á sviði íslenskrar menningar-
sögu, þar á meðal merkar útgáfur margra forn- og
ferðasagna.
En einn er sá þráður í safni hans sem skapar því
sérstöðu meðal safna. Jón lagði sig sérstaklega eftir
því að safna öllu sem hann komst yfir um íslenska
^ótts $étttfsTottar
^anblccfniS Kortlcnfcínfla fcií 1775 til 1801
HLæftwíttBa* Bóít
fv>riv almúfla.
't)jirlt|In, «|tfill o«j cnbitrbcrtt
'
v.mbpbpfifus 3óiú sporjfetnðftjni
09
íkmblttfnl gocini 'þálðftjni,
—
.1
Utnífin '
nitb lti)fi tní Somínflliafi í>cilS'n'fltiJ iSXáúJ
*r
<þocfteini Sónðfpni
Stud. Thool.
ítaupntannaeðfit.
^rfnluö feia* Soítniffiara ©. lí. SKollcr,
d foftnab U t g i f a r a n 8.
' ! 8 a 4.
Jón Pétursson, Lækningabók fyrir almúga (Kaupmanna-
höfn 1834).
heilbrigðissögu og sögu heilbrigðisfræða almennt. Þar
er því að finna margt það elsta sem prentað hefur
verið hér á landi um þau mál. Það fyrsta sem birtist
um lækningar í prentaðri bók er í tímatali Þórðar Þor-
lákssonar biskups, sem prentað var í Skálholti 1692 og
segir þar meðal annars frá blóðtökum og þvagskoðun.
Um og upp úr miðri 18. öld komu síðan út bækur um
fæðingarhjálp. Fyrst eftir Balthazar Johann de Buch-
wald árið 1749 og fjörutíu árum síðar eftir Matthías
Saxthorp. Þá kom árið 1798 út þýðing Sveins Pálsson-
ar (1762-1840) á bók hollensks læknis: Edlisútmálun
Manneskjiumar og má af formálsorðum Sveins
merkja að henni er stefnt gegn handritahefðinni en
hann skrifar: „til ad þeckja mannsins skapnadar-edli
hefir múgi manns hér á landi, allt til þessa, ecki haft
önnur hjálpar-medöl, enn afskræmt og ílla valid rugl
úr eldgömlum lækninga-skruddum, sem flækjast hér
60 Læknablaðið 2004/90