Læknablaðið - 15.01.2004, Blaðsíða 24

FRÆÐIGREINAR / ÖRORKA
Table VI. Standardized risk ratio (SRR) and 95% confidence intervals (Cl) for full dis- ability pension (assessed disability at least 75%) in 1996 and 2002 accor- ding to selected main groups of diseases (ICD)'
Groups of diseases Females Males
SRR 95% Cl SRR 95% Cl
Infections 1.48 (0.93 to 2.33) 1.66 (1.00 to 2.74)
Malignant neoplasms 0.74 (0.58 to0.93) 0.67 (0.51 to 0.88)
Endocrine, nutritional and metabolic diseases 1.04 (0.82 to 1.31) 0.70 (0.52 to 0.94)
Mental and behavioural disorders 1.62 (1.51 to 1.74) 1.87 (1.73 to 2.02)
Diseases of the nervous system and sense organs 1.28 (1.13 to 1.46) 1.59 (1.38 to 1.84)
Diseases of the circulatory system 0.74 (0.64 to0.86) 1.41 (1.21 to 1.64)
Diseases of the respiratory system 1.00 (0.82 to 1.23) 0.48 (0.37 to 0.63)
Diseases of the digestive system 1.49 (1.01 to 2.19) 0.52 (0.29 to 0.94)
Diseases of the skin and subcutaneous tissue 0.68 (0.50 to 0.91) 0.22 (0.14 to 0.35)
Diseases of the musculoskeletal system and connective tissue 2.10 (1.94 to 2.26) 1.16 (1.04 to 1.30)
Congenital mal/deformations and chromosomal abnormalitites 0.79 (0.63 to 0.98) 1.07 (0.85 to 1.34)
Injuries 1.37 (1.15 to 1.64) 2.59 (2.11 to 3.18)
Other diagnoses 0.99 (0.79 to 1.25) 0.88 (0.63 to 1.25)
All diseases 1.44 (1.39 to 1.50) 1.39 (1.33 to 1.46)
* International Classification of Diseases (7).
körlum hjá þeim sem metnir voru annaðhvort til
hærra eða lægra örorkustigsins).
Tafla VI sýnir aldursstaðlað áhættuhlutfall fyrir þá
sem metnir hafa verið til hærra örorkustigsins (að
minnsta kosti 75% örorku) milli áranna 1996 og 2002
vegna allra sjúkdómsgreininga og vegna nokkurra
aðalgreiningarflokka samkvæmt Hinni alþjóðlegu
sjúkdóma- og dánarmeinaskrá (7). Pegar litið er á alla
sem metnir hafa verið til hærra örorkustigsins varð
aukning hjá báðum kynjum, þar sem aldursstaðlaða
áhættuhlutfallið er 1,44 fyrir konur og 1,39 fyrir karla
og 95% öryggismörkin innihalda ekki einn heilan,
þannig að um er að ræða tölfræðilega marktækar
niðurstöður á fimm prósent stigi. Marktæk aukning
varð hjá báðum kynjum á örorku vegna geðraskana,
stoðkerfisraskana, sjúkdóma í taugakerfi og skynfær-
um og slysa og hjá körlum vegna hjartasjúkdóma.
Marktæk minnkun varð á örorku hjá báðum kynjum
vegna krabbameins og húðsjúkdóma, hjá körlum
vegna innkirtla- og efnaskiptasjúkdóma og sjúkdóma
í öndunarfærum og meltingarfærum og hjá konum
vegna hjartasjúkdóma og meðfæddra vandamála.
Þegar skoðað er aldursstaðlað áhættuhlutfall fyrir
alla öryrkja (metna til 50%, 65% eða að minnsta
kosti 75% örorku) milli áranna 1996 og 2002 kemur í
ljós marktæk aukning á algengi örorku, þar sem ald-
ursstaðlaða áhættuhlutfallið er 1,27 fyrir bæði konur
og karla og 95% öryggismörkin innihalda ekki einn
heilan (eru 1,23 til 1,32 fyrir konur og 1,22 til 1,33
fyrir karla). Breytingar fyrir einstaka sjúkdóma-
flokka eru hliðstæðar þeim breytingum sem sjást
þegar einungis er horft á þá sem metnir hafa verið til
að minnsta kosti 75% örorku, en hér eru áhættuhlut-
föllin lægri.
Umræða
Frá 1. desember 1996 til 1. desember 2002 jókst al-
gengi örorku á íslandi úr 4,8% í 6,2%, þar af hærra
örorkustigsins úr 4,0% í 5,8%. Aldursstöðlun er
hefðbundin grundvallaraðferð til þess að leiðrétta
skekkjur við samanburð þegar aldursdreifing er ekki
eins í samanburðarhópum (10). Pcgar tekið hefur
verið tillit til fólksfjölda og breyttrar aldurssamsetn-
ingar þjóðarinnar með aldursstöðlun reynist hafa
orðið marktæk aukning á örorku hjá bæði konum og
körlum á þessum sex árum, hvort heldur litið er til
hærra örorkustigsins eins eða beggja örorkustiganna
samanlagt. Líklegt er að þessa aukningu megi eink-
um rekja til breyttra forsendna örorkumats með til-
komu örorkumatsstaðals og breyttra aðstæðna á
vinnumarkaði.
Örorkumatsstaðallinn er sóttur til Stóra-Bret-
lands. Við samanburð á niðurstöðum örorkumats
fyrir og eftir gildistöku staðalsins hér á landi kom í
ljós að martæk fjölgun hafði orðið á konum sem
metnar höfðu verið til hærra örorkustigsins eftir til-
komu örorkumatsstaðalsins (4). Fjölgunin varð hjá
konum eldri en 30 ára með stoðkerfisraskanir (eink-
um mjúkvefjaraskanir). Ekki varð hins vegar mark-
tæk breyting á heildarfjölda nýrra öryrkja (þeim sem
fengu metið annaðhvort hærra eða lægra örorkustig-
ið). Þessi rannsókn á nýgengi örorku náði aðeins
fram til loka árs 2000, en núverandi rannsókn á al-
gengi örorku allt til desember 2002. Nú er komin
fram marktæk aukning hjá báðum kynjum á bæði
hærra örorkustiginu og báðum stigunum samanlagt.
Þessi aukning er mun meiri en gert var ráð fyrir að
kæmi fram eftir gildistöku örorkumatsstaðalsins.
Aukninguna má sennilega að einhverju leyti rekja til
mismunandi beitingar staðalsins hér og í Stóra-Bret-
landi. Þar hefur mun stærri hluti umsækjanda verið
boðaður í viðtal og skoðun hjá lækni á vegum trygg-
ingastofnunarinnar heldur en hér, þannig að mats-
ferlið hefur þar verið hlutlægara. Frá og með mars
2003 hefur hins vegar verið mun algengara en áður
hér á Islandi að umsækjendur um örorkubætur séu
boðaðir í viðtal og skoðun hjá lækni. Forvitnilegt
verður að sjá hvort það kemur til með að hafa áhrif á
tíðni örorku hér.
Þegar kreppir að á vinnumarkaði með aukinni
samkeppni, auknum kröfum um vinnuafköst og auknu
atvinnuleysi má búast við að þeir sem hafa skerta
vinnufærni vegna afleiðinga sjúkdóma og fötlunar
detti fyrr út af vinnumarkaðnum en aðrir og sæki þá
um örorkubætur (6,13,14). Auk þess ýtir atvinnuleysi
undir heilsubrest, sérstaklega andlegan heilsubrest
(14-16). í Svíþjóð hefur vaxandi tíðni örorkulífeyris
meðal annars verið tengd vaxandi tíðni atvinnuleysis
24 Læknablaðið 2004/90