Læknablaðið - 15.03.2008, Blaðsíða 18

Konur
FRÆÐIGREINAR
ÖRYRKJAR
»----1 Atvinnulausir —Nýskráðir öryrkjar
Karlar
Ar
-♦-195
Mynd 1: Tetigsl fjölda ný-
skráðra öryrkja* og fjölda
atvinnulausra á íslandifrá
1992 til 2006, skipt eflir
kyni.
* Bæði örorkustigin (örorkulífcyrir og
örorkustyrkur) samanlögð
andi örorka einnig verið tengd auknu atvinnuleysi
og umtalsverður hluti öryrkja hefur verið atvinnu-
laus áður en sótt er um örorkubætur (2, 3). í rann-
sókn þar sem skoðaðar voru breytingar á nýgengi
örorku og atvinnuleysisstigs hér á landi ár frá ári á
tímabilinu 1992 til 2003 var sýnt fram á sterkt töl-
fræðilegt samband milli þróunar atvinnuleysis og
breytinga á nýgengi örorku og leiddar líkur að því
að um orsakasamband gæti verið að ræða (4). Á
síðasta árinu sem rannsóknin náði til, árinu 2003,
varð mikil aukning bæði á nýgengi örorku og
atvinnuleysi hjá báðum kynjum. í kjölfarið hefur
atvinnuleysi farið minnkandi (5). Ef atvinnuleys-
isstig er áhrifaþáttur fyrir nýgengi örorku má gera
ráð fyrir að nýgengi örorku hafi einnig minnkað.
I þessari rannsókn er skoðað hvort svo er og
einnig eru könnuð tengsl nýgengis örorku og
atvinnuleysisstigs eftir búsetu. Markmiðið er að
skýra betur samband atvinnuleysis og fjölda ný-
skráðra öryrkja.
Efniviður og aðferðir
Unnar voru úr gögnum Tryggingastofnunar rík-
isins upplýsingar um kyn og búsetu þeirra sem
metnir voru í fyrsta sinn til örorku vegna lífeyr-
istrygginga á fslandi ár hvert á tímabilinu 1992 til
2006. Aflað var upplýsinga frá Hagstofu íslands
um umfang skráðs atvinnuleysis á íslandi á ár-
unum 1992 til 2006 (5). Við tölfræðilega úrvinnslu
var reiknaður fylgnistuðull Pearsons (6). í þeim
gögnum sem unnið var með voru hvorki nöfn né
kennitölur viðkomandi einstaklinga. Rannsóknin
var tilkynnt til Persónuverndar (tilkynning nr.
S3567) og Vísindasiðanefnd veitti leyfi fyrir fram-
kvæmd hennar (VSN 07-108-afg).
Örorka vegna lífeyristrygginga er metin á
grundvelli laga um almannatryggingar (7). Hærra
stig örorku (að minnsta kosti 75% örorka) er metið
þeim sem eru á aldrinum 16 til 66 ára og hafa
verulega og langvarandi skerðingu á starfsgetu,
en lægra örorkustigið (örorka að minnsta kosti
50% en lægri en 75%) er metið þeim sem hafa
minna skerta starfsgetu eða verða fyrir umtals-
verðum aukakostnaði vegna örorku sinnar. Fyrir
1. september 1999 var hærra örorkustigið metið
á grundvelli læknisfræðilegra, fjárhagslegra og
félagslegra aðstæðna (8), en eftir það einungis á
læknisfræðilegum forsendum, að jafnaði sam-
kvæmt örorkumatsstaðli (9-12).
Niðurstöður
Mynd 1 sýnir árlegan fjölda nýskráðra öryrkja
og skráða atvinnulausa á íslandi á tímabilinu
frá 1992 til 2006. Hjá konum fjölgaði nýskráðum
öryrkjum verulega samhliða mikilli aukningu
atvinnuleysis á árunum 1993-95 og hvort tveggja
lækkaði síðan næstu fjögur árin. Atvinnulausum
fækkaði þó sýnu meira. Nýskráningum öryrkja
úr hópi kvenna fækkaði þannig ekki eins mikið
og búast hefði mátt við 1999 til 2002, ef atvinnu-
leysi væri meginhreyfiafl nýskráninga öryrkja.
Atvinnuleysi jókst síðan aftur árin 2002 og 2003 og
nýskráning öryrkja jókst mikið í kjölfarið, en þó
einu ári síðar, eða árin 2003 til 2005. Atvinnuleysi
dvínaði talsvert á ný 2005 og 2006 og nýskráðum
öryrkjum tók að fækka í kjölfarið ári síðar, eða
á árinu 2006. Hjá körlum er sambandið svipað
en þar fóru nýskráningamar ekki jafnmikið upp
með atvinnuleysissveiflunni 1993 til 1995. Líkt
og hjá konum fækkaði nýskráðum öryrkjum ekki
í hlutfalli við fækkun atvinnulausra á ámnum
1998-2001. Atvirtnulausum fjölgaði síðan mikið á
árunum 2002 og 2003 og nýskráðum öryrkjum í
kjölfarið, á árunum 2003 og 2004 og fækkaði svo
á ný árin 2005 og 2006 í kjölfar mikillar fækk-
1 94 LÆKNAblaðið 2008/94