Læknablaðið - 15.03.2008, Blaðsíða 20

F R Æ Ð I G R E I
ÖRYRKJAR
N A R
Konur á Vesturlandi, Vestfjöröum, Norðurlandi eystra
og Austurlandi
Karlar á Vesturlandi, Vestfjörðum, Noröurlandi eystra
og Austurlandi
—■—Atvinnulausir —«— Nýskráöir öryrkjar
Atvinnulausir
Nýskráðir öryrkjar
Konur á Suðurnesjum, Noröurlandi vestra
og Suðurlandi
Karlar á Suðurnesjum, Norðurlandi vestra
og Suðurlandi
—■— Atvlnnulausir —♦— Nýskráöir öryrkjar
“* Atvinnulausir • Nýskráöir öryrkjar
Mynd 3: Tengsl fjölda ný-
skráðra öryrkja* og fjölda
atvinnulausra á mismun-
andi svæðum á landsbyggð-
inni frá 1992 til 2006.
* Bæði örorkustigin (örorkulífeyrir og
örorkustyrkur) samanlögð
við einhverjar hamlanir fyrir og leiði frekar til
atvinnuleysis í þeirra hópi. Aðgengi slíkra ein-
staklinga að nýjum störfum er sömuleiðis þrengra
þegar atvinnuleysisstigið er hærra. Auknar kröf-
ur og harðari samkeppni á virtnumarkaði geta
almennt haft svipuð áhrif, sem frekar þrengja að
fólki sem stendur höllum fæti á vinnumarkaðin-
um, vegna veikinda eða hamlana (2, 4,13-17).
Þá er sá möguleiki fyrir hendi að einstakling-
ar sem lenda í atvinnuleysi bíði heilsufarslegan
skaða af, sem svo leiði þá inn í örorkulífeyriskerfið
(2, 15-19). Atvinnuleysi getur meðal annars leitt
til heilsubrests með því að stuðla að óhollum lífs-
háttum, með aukinni neyslu áfengis, tóbaks og
fitu og hreyfingarleysi. Atvinnuleysi getur valdið
kvíða og þunglyndi og það, ásamt lakari fjárhag
af þess völdum, getur orðið til þess að draga úr
að fólk nýti sér heilbrigðisþjónustu. Atvinnuleysi
getur einnig skaðað félagslegt stuðningsnet fólks
með því að rjúfa tengsl við starfsfélaga og sundra
fjölskyldum (16,17). Atvinnuleysi eykur efnahags-
legan ójöfnuð í þjóðfélaginu og margt bendir til
þess að heilsuleysi og dánartíðni aukist með aukn-
um ójöfnuði (20). Hér eru sálfélagslegar ástæður
líklega engu síður mikilvægar en efnislegar og
félagslegar aðstæður (21, 22).
Það skiptir einnig máli í þessu sambandi
hvaða aðrir valkostir eru í framfærslu innan vel-
ferðarkerfisins, svo sem á atvinnuleysisbótum,
snemmteknum ellilífeyri eða fjárhagsaðstoð sveit-
arfélaga. Vísbendingar eru um að hvatar hafi verið
í velferðarkerfinu á síðasta áratug sem hafi beint
fólki frekar að örorkulífeyriskerfinu en öðrum
framfærsluvalkostum, með því að tekjuöflunar-
möguleikar hafa verið betri í örorkulífeyriskerfinu
en í þeim öðrum þáttum velferðarkerfisins sem til
greina hafa komið (23, 24).
A heildina litið voru tvær stórar sveiflur með
auknum fjölda nýrra öryrkja á rannsóknartíma-
bilinu og báðar tengjast umtalsverðri aukningu
atvinnuleysis. Tengslin eru þó ekki alveg bein og
milliliðalaus. I fyrri grein höfrmda var Pearson
fylgni milli atvinnuleysis og nýskráningar ör-
yrkja 0,73 fyrir karla og 0,58 fyrir konur (4). Þegar
sama fylgni er reiknuð nú fyrir allt tímabilið til
2006 minnkar hún umtalsvert eða í 0,36 fyrir
karla og 0,12 fyrir konur. Meginástæður fyrir því
eru að á seinni sveiflunni, frá um 2000, breyt-
ist sambandið og árstöf verður meira afgerandi
í aukningu nýskráningar öryrkja, auk þess sem
stig nýgengisins er hærra en var áður, miðað við
stig atvinnuleysis. Þetta rýrir fylgnina fyrir heild-
artímabilið. Eins og sjá má af mynd 1 er þó ljóst að
tengsl eru áfram umtalsverð milli þessara breyta.
1 96 LÆKNAblaðið 2007/93