Læknablaðið - 15.03.2008, Blaðsíða 53

UMRÆÐUR O G FRETTIR
F í H 3 0 Á R A
Árið 1989 var gerður enn einn fastlaunasamn-
ingurinn við ríkið. I þeim samningi földu menn
hluta kauphækkunar til háskólamenntaðra starfs-
manna hjá ríkinu með því að bjóða upp á 1,5% af
föstum launum til reglubundinnar greiðslu í rann-
sóknar- og þróunarsjóð viðkomandi aðildarfélags
BHMR. Öfugt við önnur aðildarfélög BHMR tóku
heilsugæslulæknar Ólaf Ragnar Grímsson fjár-
málaráðherra á orðinu og gerðu alvöru úr því að
stofna Vísinda- og þróunarsjóð fastráðinna lækna.
Þessi sjóður varð undanfari Vísindasjóðs FÍH.
1,5% af föstum launum lækna árið 1989 þótti ekki
stór upphæð á sínum tíma, en með launaþróun
hefur prósentutalan skilað miklu og ákvörðrm
um að gera alvöru úr 1,5 prósentinu reyndist
happadrjúg. Vísindasjóði FIH hefur sannarlega
vaxið fiskur um hrygg eins og sést af því að nú
hefur verið ákveðið, í tilefni þrjátíu ára afmælisins,
að veita úr sjóðnum tugmilljóna styrkjum næstu
fimm ár.
Læknaskortur í dreifbýli
Á árinu 1990 var afar slæm staða í heilsugæslunni
víða á landinu. Norðausturhornið var löngum
læknislaust og einnig áttu menn í miklum erf-
iðleikum með að manna heilsugæslustöðvar á
Vestfjörðum. Guðmundur Bjamason, þáverandi
heilbrigðisráðherra, bað mig að fara á norðaust-
urhornið, kanna stöðuna og koma helst með
hugmyndir um úrbætur. Þetta ferðalag leiddi til
svokallaðra staðarsamninga fyrir einstaka svæði.
Staðarsamningurinn sem síðar gilti fyrir Þórshöfn,
Raufarhöfn og Kópasker gekk út á það að þrír
læknar þessa svæðis þyrftu ekki að skila meiru en
átta mánaða vinnu hver á ári. Þannig var svæðið
ávallt mannað tveimur læknum, en einn alltaf
í fríi. Aðalástæða mönnunarvanda á norðaust-
urhorninu var sambland af félagslegri einangrun,
miklu vaktaálagi og lágu kaupi. Sumt af þessu er
enn óleyst.
Prófessoratið
Árið 1991 ákvað fjármálaráðuneytið að fallast á
skipun Jóhanns Ágústs Sigurðssonar í 100% starf
sem forstöðumaður kennslu á heilsugæslustöðv-
um, gegn 50% fastra launa. Seinna meir var það
fyrir tilstilli heilsugæslulækna sjálfra að samþykkt
var prófessorsstaða í heimilislækningum. Sú sam-
þykkt kom til fyrir þær sakir, fyrst og fremst,
að FÍH bauð menntamálaráðuneytinu að borga
prófessorsstöðuna í tvö ár að því tilskildu að ríkið
tæki við eftir það. Fyrrnefndur 1,5%-sjóður FIH
tók hér þátt í að gera prófessorat í heimilislækn-
ingum að veruleika.
Læknastríðið 1996
Árið 1995 var gerð könnun á högum íslenskra
heimilislækna. Alls var könnunin lögð fyrir
178 lækna og af þeim svöruðu 139. Á höfuð-
borgarsvæðinu var 47,5% af hópnum en utan af
landi voru 52,5%. Á þessum tíma voru 71,2% af
hópnum sérfræðingar í heimilislækningum. Það
kom fram í þessari könnun að 41,6% af læknunum
höfðu aldrei tekið sér samfelldar sex vikur í orlof á
árunum þremur þar á undan. Á tímabilinu frá 1990
til 1995 höfðu starfskjör heilsugæslulækna versn-
að verulega. Auðvelt var að sýna, svart á hvítu, að
starfskjör hefðu ekki haldið í við starfskjaraþróun
margra annarra hópa. Meðal annars kom í ljós við
könnun sem gerð var á vegum BHMR í febrúar
1995 að heilsugæslulæknar hefðu dregist verulega
aftur úr prestum og öðrum stéttum starfandi fyrir
ríkið. Á þessu tímabili varð mönnum það enn ljós-
ara en áður að áhugi ríkisvaldsins á uppbyggingu
heilsugæslunnar var afar lítill. Þetta varð til þess
að heilsugæslulæknar söfnuðu liði, réðu ráðum
sínum og lögðu fram kröfur. Kröfurnar voru
kynntar heilsugæslulæknum með heimsóknum
á heilsugæslustöðvar um mestallt land. Áform
heilsugæslulækna voru þessi:
• I fyrsta lagi var ætlunin að gera samkomu-
lag við heilbrigðisráðherra um uppbyggingu
heilsugæslunnar í nútíð og framtíð. Móta
heilsugæslunni klára framtíðarsýn og styrkja
hana faglega.
• í öðru lagi var ætlunin að snúa sér að því loknu
að starfskjörum heimilislækna á landinu.
Árið 1996 náðist samkomulag við heilbrigð-
isráðherra, Ingibjörgu Pálmadóttur, um aðgerðir
til styrktar heilsugæslunni á landsvísu. Við það
samkomulag var ekki staðið - því miður. Það varð
læknum ljóst hægt og bítandi.
I kjölfar samkomulagsins sneru menn sér að
kjaramálum. Menn sættu sig ekki við óbreytt kjör
og vildu róttækar breytingar. Stefnt skyldi að því
að ná sömu kjörum og aðrir sérfræðingar í lækna-
stétt. Ekkert minna væri viðunandi. Og samn-
ingaviðræður hófust. Nú var Gunnar Björnsson
tekinn við af Indriða. Heilsugæslulæknum varð
ljóst að menn myndu aldrei ná saman í viðræðum
við samningaborð. Til þess hafði samninganefnd
ríkisins ekki umboð. Ríkissáttasemjari vissi þetta
líka.
Heilsugæslulæknar voru því neyddir í kjara-
stríð við stjórnvöld. Þann 1. febrúar höfðu allflestir
heilsugæslulæknar landsins sagt upp störfum.
Kjarasamningar tókust ekki og uppsagnirnar
tóku gildi í ágúst. Það var skollið á allsherjarstríð.
LÆKNAblaðið 2008/94