Læknablaðið - 15.03.2008, Blaðsíða 10

FRÆÐIGREINAR
LYFJAOFNÆMI
Tafla I. Taftan sýnir faraldsfrasðilegar rannsóknir ætlaðs lyfjaofnæmis.
Höfundur Fjöldi Aöferö Aldur (ár) Algengi lyfja- ofnæmis Hlutfall (%) kvenna meö lyfjaofnæmi Sýklalyf (%) Beta- lactam lyf (%)
Skúladóttir H 1997 545 S, Sl, Þ 20-44 14 69 67
Gomes E 2004 2309 S, Sl, Þ 21-83 7,8 67 58
Haddi E et al. 1990 2067 S, P 20-60 14,7 66 45
S: Spurningalisti, Sl: Slembiúrtak, 1 Þverskurðar, P: Hópur sjúklinga á heilsugæslustöð
þátttakenda (1). Um var að ræða 545 einstaklinga af
Reykjavíkursvæðinu á aldrinum 20-44 ára. Fjórtán
prósent töldu að þeir hefðu lyfjaofnæmi; þar af
voru 69% konur. I nýlegri rannsókn frá Portúgal
töldu 7,8% af 2309 einstaklingum á aldrinum
21-83 ára að þeir hefðu lyfjaofnæmi (2). Af þeim
voru 67% konur. Á heilsugæslustöð í Frakklandi
gáfu 14,7% af 2067 aðspurðra sjúklinga á aldrinum
20-60 ára trúverðuga sögu um lyfjaofnæmi, þar af
voru 66% konur (3). I frönsku könnuninni nefndu
45% sýklalyf sem orsök lyfjaofnæmis, 67% í þeirri
íslensku og 58% nefndu beta-lactam lyf í þeirri
portúgölsku. í þessum þremur könnunum var
ekki reynt að staðfesta lyfjaofnæmið.
Rannsóknir á lyfjaofnæmi hjá afmörkuðum
sjúklingahópum eru hins vegar algengari. Sem
dæmi um slíkar rannsóknir má nefna að á skurð-
deild í Barcelona töldu 13% sjúklinganna að þeir
væru með lyfjaofnæmi og nefndu 55% sýklalyf
sem orsök (4). Á skurðdeild í Halifax töldu 28% að
þeir hefðu lyfjaofnæmi, þar af 60% konur, og voru
sýklalyf talin orsök í 50% tilfella (5).
Algengi ofnæmis fyrir sýklalyfjum hjá börnum
er óþekkt (6). Á barnaspítala í Singapore voru 2,6%
af 8437 börnum skráð með lyfjaviðbrögð (adverse
drug reaction) í rafrænni skráningu spítalans á
fimm mánaða tímabili 2002, og voru beta-lactam
lyf talin orsök í 45% tilfella (7). í metaanalýsu sem
náði til níu rannsókna á börnum inniliggjandi á
spítala voru lyfjaviðbrögð skráð hjá 9,5% barnanna
(4,4-16,8%) og hjá 1,5% barna utan spítala í þremur
rannsóknum (8).
Af þeim dæmum sem við höfum nefnt hér má
draga þær ályktanir að um 8-14% fullorðinna telji
sig hafa lyfjaofnæmi og að sýklalyfjum sé kennt um
í helmingi tilfella eða meira. Ætlað lyfjaofnæmi er
þó heldur algengara meðal inniliggjandi sjúklinga
(4, 5). Ef niðurstöður úr Evrópurannsókninni
Lungu og heilsa eru framreiknaðar fyrir allt land-
ið má áætla að 20.000 fullorðnir íslendingar telji
sig hafa ofnæmi fyrir sýklalyfjum, þar sem beta-
lactam lyf eru í miklum meirihluta (1).
Húðpróf fyrir penisillíni eru oftar jákvæð hjá
þeim sem fengið hafa alvarleg bráðaofnæmisvið-
brögð (9). Þolpróf eru sjaldan gerð ef húðpróf eru
jákvæð, en ef húðpróf eru neikvæð er venja að
gera þolpróf. í stórri bandarískri rannsókn voru
skoðaðir 726 einstaklingar sem töldu sig með beta-
lactam ofnæmi. Af þeim voru 167 (23%) jákvæðir
á húðprófi (10). Níu þeirra gengust undir þolpróf
og voru aðeins tvö jákvæð. Af 566 með neikvæð
húðpróf voru 7 (1,2%) jákvæðir á þolprófi.
Viðmiðunarhópur 568 einstaklinga með neikvæða
sögu og neikvæð húðpróf voru allir neikvæðir á
þolprófi (10). í rannsókn á ungu fólki sem kom á
göngudeild fyrir kynsjúkdóma í Baltimore höfðu
776 (15%) sögu um penisillín ofnæmi. Af þeim
voru 7,1% jákvæðir á húðprófi fyrir penisillíni.
Af þeim sem voru neikvæðir á húðprófi voru
2,9% jákvæðir á þolprófi fyrir penisillíni (11). Við
rannsókn á 72 bömum sem talin vom vera með
penisillínofnæmi reyndust þrjú vera jákvæð á
húðprófi (12). Börnin sem vom neikvæð fengu
penisillín og ekkert þeirra sýndi ofnæmisviðbrögð
(12). í þessum rannsóknum er næmi húðprófanna
gott en sértækni þeirra miklu lakari og innan við
10% þeirra sem töldu sig hafa penisillínofnæmi
voru með það í raun og veru.
Áhættuþættir
Lítið er vitað um áhættuþætti sem stýra ofnæm-
isviðbrögðum fyrir lyfjum og má gera ráð fyrir
að lyfjaofnæmi ráðist bæði af erfðum og ytri
aðstæðum. Talið er að máli skipti hversu oft og
hvernig lyf eru gefin. Penisillín gefið í æð veldur
til dæmis oftar bráðaofnæmi en sé það gefið í
töfluformi (13). I einni rannsókn höfðu sjúkling-
ar með lyfjaofnæmi níu sinnum oftar ættarsögu
um lyfjaofnæmi en samanburðarhópur (14), og í
rannsókn sem tók til bama vom fimmtán sinnum
fleiri börn talin með sýklalyfjaofnæmi ef foreldr-
amir höfðu slíkt ofnæmi (15). Þessar rannsóknir
byggðu þó eingöngu á óstaðfestri sögu. í frönsku
rannsókninni sem getið var í upphafi var annað
ofnæmi, rannsakað með Phadiatop®, ekki algeng-
ara hjá fólki sem taldi sig með lyfjaofnæmi þótt sá
hópur hefði oftar sögu um astma og barnaexem en
þeir sem ekki gáfu sögu um lyfjaofnæmi (3). Hér
á landi voru hins vegar marktækt fleiri af þeim
sem töldu sig með lyfjaofnæmi með jákvæð húð-
próf fyrir loftbomum ofnæmisvökum (29% á móti
18%) og með sögu um ofnæmi í nefi, exem, ofsa-
kláða og einkenni tengd ákveðinni fæðu (1).
Konur eru um tveir af hverjum þremur sem telja
sig hafa lyfjaofnæmi (1-3). Enn er óljóst hvort aðrir
ofnæmissjúkdómar eru algengari hjá þeim sem
eru með beta-lactam ofnæmi.
Einstaklingar geta fengið ofnæmiseinkenni fyrir
mörgum lyfjum sem em alls óskyld efnafræðilega
og án þessa að um krossnæmi sé að ræða milli
lyfjanna. Þetta á einkum við um sýklalyf (16). Það
186 LÆKNAblaðið 2008/94