Læknablaðið - 15.03.2008, Blaðsíða 51

U M R Æ Ð U R
O G
F í H
F R É T T I R
3 0 Á R A
Af starfskjörum heimilislækna
á íslandi - sögulegar stiklur
Gunnar I.
Gunnarsson
heimilislæknir
gig@simnet.is
Öfugt við það sem margur heldur hafa starfskjör
íslenskra lækna lengst af verið fremur bágborin.
Fjórðimgs- og héraðslæknar fortíðarinnar, lækn-
amir sem fóru fyrst og fremst gangandi eða ríð-
andi um torfær læknishéruð landsins, bjuggu
sjaldnast við góð launakjör eða starfsaðstöðu.
Þessir kollegar voru í reynd á samfelldri vakt alla
daga árið um kring og ferðalög í vitjunum oft erfið
og stundum lífshættuleg. Til eru allnokkur dæmi
þess að læknar hafi farist á embættisferðum síninn
um landið. Dæmi eru um að þeir hafi drukknað
þegar þeir misstu hesta niðrum brothættar ísþekj-
ur ánna eða þegar þeir reyndu að sundríða bólgnar
og beljandi ár í vorleysingum - eða haustflóðum.
Til marks um vinnuskilyrði kollega okkar skal hér
birt bréf Gísla Hjálmarssonar (1) sem skipaður var
fjórðungslæknir Austfirðinga árið 1845, til vinar
síns Jóns Sigurðssonar:
Staddur í Hofteigi dag 14. janúar, 1841.
Gleðilegt nýtt ár, elsku bróðir minn besti!
Ég tek mér nú penna í hönd á húsgangsferð minni til þess að
hripa þér línu, en sökum eilífs ófriðar, ferðalaga, andvaka og
hrakninga er ég ei fær um að skrifa þér sem ég mundi kjósa, en
þú virðir það á hinn hægara veg, eins og annað mér til handa.
Fréttir eru héðan fáar. Eftir að ég skrifaði þér, kom regn og
stórviðri hin mestu. Fór ég þá leiðar minnar suður um firði og
var á hrakningi, blautur að bjómum, en votur úr ám og mýmm
upp í klyftir. Nær því fjórar vikur vóm lögð boð fyrir mig nær
og fjær, en betalningur kemur ei fyrir slíkt, enda þótt það drabbi
öll föt og drepi heilsu, þótt sterkari væm en mína. Fáir bæir vóm
þó í fjörðum, er þurrt mætti komast um hús, nema húð væri á,
og rann vatnið inn um veggina alls staðar. Síðan komu snjóar og
harðviðri, og komst ég nauðuglega til Héraðs af Eskjufirði og
mátti liggja úti votur í sæluhúsi í heiðardölum, en brjóta fyrir
hesti mínum hér um bil eina og hálfa mflu klofsnjó og þaðan af
meiri, og hefi ég lofað því, að aldrei skal ég bjóða neinni skepnu
slík ferðalög.
Þegar ég kom heim, var bærinn fullur af fólki, sem við mig
vildi tala. Mátti ég þá leggja saman daga og nætur, svo þá viku
fékk ég ei á mig náðir nema tvær nætur, og að því búnu mátti
ég ferðast hingað norður fótgangandi í ófærð, eftir tveggja tíma
svefn þá nótt.
Vegur er hér yfir Fljótsdalsheiði utanverða frá Ási, og mun
hún byggða milla fjórar mflur, en ekki brött. Þungt féll mér
skíðagangan. Þó bar ég mig að fylgja með hinum, og fékk ég
harðsperru nokkra á eftir.
Kærustu mína hafði ég við meðalastarf með mér, áður ég
fór heiman, og bæði sökum andvöku og kulda og dragsúgs,
varð henni illt á eftir að ég var farinn, og lág hún í fimm daga,
en komst þá á flakk aftur. Ég var hér í ellefu daga, fór svo heim
yfir heiðina framar, og voru færi hin beztu, hún er þar gild
þingmannaleið, en mjög slétt og ákaflega villugjöm, komst svo
heim að hinum sama ófagnaði sem fyrr, er þá varaði í átta daga,
og var mér nær orðið illt. Þá mátti ég skálma út í Tungu, og nú
hefi ég þrjár ferðir síðan farið, og er þessi hin versta, þar nú er hin
mesta ófærð og skíð óbrúkandi.
Þú getur nærri, hvað ég hefi haft góðan tíma, á því, að
Kaupmannahafnarpóstinn las ég fyrst 28da Desembris, en svörin
til Gríms hefi ég ekki séð, því í ferðalögum mínum vóru þau send
upp í Fljótsdal og em þar enn.
Vetur var hér öndvegi til nýárs, einkum til fjarða, en feykilega
óstaðviðrasamur. Nú er nær því haglaust yfir Héraðið allt og
mesta fannfergi. Varð ég að fara út á heiðarendann við trébrú og
hef verið í þrjá daga hingað að kafa jafnaðarlega hné- og mið-
læris-blotasnjó, en dregið höfum við skíðin, sem NB em lánsfé.
Það ætli ég bændur dugi hér vel, þótt innistaða verði í þrjá mán-
uði, en þá fer þeim mörgum að líða verr.
Ég held þetta nú nóg og meira um ferðalög. (2)
Kjaramál heilsugæslulækna 1980
Þegar ég fékk bréf um skipun til þess að vera
heilsugæslulæknir í Arbæ, á vordögum 1979,
höfðu heilsugæslulæknar um langt skeið fengið
greidd laun samkvæmt tvískiptu launakerfi.
Annars vegar voru menn á föstum launum frá
ríkinu og hins vegar unnu þeir læknisverk sam-
kvæmt gjaldskrá sem samið hafði verið um við
Tryggingastofnun ríkisins (TR) - í áföngum
- allt frá fjórða tug aldarinnar. Þrátt fyrir að hvort
tveggja, gjaldskráin og föstu launin, hafi verið afar
bágbomar tekjulindir á þessum tíma tókst einstaka
heilsugæslulæknum landsbyggðarinnar samt sem
áður að ná dágóðum samanlögðum mánaðar-
greiðslum og þá með því, fyrst og fremst, að vera
einir á samfelldri vakt alla daga mánaðarins.
Þessar háu heildargreiðslur vom oft misskildar
sem góð kjör lækna. Þeir heilsugæslulæknar sem
skiluðu venjulegri dagvinnu við eðlilegt vinnu-
álag og stunduðu engar vaktir vom láglaunamenn
læknastéttarinnar á þessum tíma.
Afar lélegar vaktagreiðslur og sífellt versn-
andi gjaldskrá vom kannski stærstu vandamálin
í starfskjömm heilsugæslulækna þegar ég hóf
afskipti af samningamálum árið 1980. Mönnum
var ljóst að slæm starfskjör heimilislækna á íslandi
gætu haft mjög neikvæð áhrif á framþróun heim-
ilislækninga í landinu almennt. Launakjör stóðust
engan veginn samanburð við kjör annarra sér-
fræðinga í læknastétt hér á landi. Þessi staðreynd
hafði auðvitað miður góð áhrif á nýliðun í okkar
fagi. Ungliðar stefndu frekar á grænni beitilönd
sjúkrahúsanna. Það vantaði lækna í heilsugæsl-
una. Heilsugæslan stóð illa í samkeppni á vinnu-
markaði lækna.
Uppbygging heilsugæslustöðva í dreifbýli
hófst við gildistöku nýrra laga um heilbrigðisþjón-
ustu árið 1973. Bæði þing- og sveitarstjómarmenn
dreifbýlisins börðust af ákafa og dugnaði fyrir
uppbyggingu þessa nýja kerfis. í dreifbýli spmttu
upp glæsilegar stöðvar - en víða var þrálátur
læknaskortur. Reykjavíkurborg var látin sitja á
hakanum, afskipt og utangátta. í höfuðborginni
átti heilsugæslan afar veikt pólitískt bakland - frá
LÆKNAblaöiö 2008/94 227