Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2001, Blaðsíða 15

Kristnihald undirjökli - í máli og mynd
í orði kveðnu vafalaust meira eða minna út á slíkan mátt. En írónían
dugar að mínu mati ekki til að réttlæta þennan „alþjóðlega“ og heldur
þunglamalega ramma um meginefni verksins. Ef ég lýsi einnig yfir efa-
semdum um hina viðbótina, jökulferð Umba, kann einhver að segja að
ég sé bara of fastur í jökuldulúð frumtextans, þar sem er ævinlega mikil
íjarlægð milli Umba og jökulsins, íjarlægð sem tengist öllum þeim fram-
andleika sem Umbi stendur frammi fyrir. Jökulferðina má því kannski
skilja sem vissa yfirlýsingu um að hér sé verið að skapa annað verk og
„helgidómar“ frumtextans séu viðfangsefni en ekki eingöngu fyrirmynd-
ir þess. Eg gæti fallist á það, fyndist mér þessi jökulferð ekki fýrst og
fremst afkáraleg og ffekar til þess fallin að rýra gildi kvikmyndaverksins
en skapa því nýja vídd eða vera frumleg viðbót við skáldverkið.
Með þessu er ég þó síður en svo að fella minn dóm um kvikmyndina
sem heild. Sá dómur yrði af mjög blendnu tagi; margt er afar vel gert í
þessari mynd en annað er ólánlegt að mínu mati. Líklega er rétt að taka
fram að grein þessari er ekki ætlað að vera kvikmyndadómur, þótt ég hafi
séð ástæðu tdl að vitna tdl þeirra blaðadóma sem birtust um myndina þeg-
ar hún var fýrst sýnd. Umfjöllun mín er fremur hugsuð sem greining á
sambandi sögu og kvikmyndar. Þótt ég kunni að hafa ákveðnar skoðan-
ir á því sambandi hef ég ekki hirt um að koma þeim skýrt á framfæri í
hverju tilviki. A hinn bóginn er engin greining fullkomlega hlutlaus; hún
felur ávallt í sér ákveðna afstöðu.
Verubrigði
í skáldsögunni Kristnihaldi undir Jökli fer mikið fyrir ýmsum hamskipt-
um eða „verubrigðum“10 og kvikmyndun skáldsögu er í sjálfri sér veru-
brigði; myndin birtdr söguna en breytir henni um leið. Þótt kvikmynda-
gerðarmaður setji sér að skapa mynd sem er sannferðug hliðstæða
skáldsögu hlýtur hann að breyta sögunni og það má raunar segja að það
sé í anda Kristnihaldsins að hinn kviki heimur þess hafi farið í gegnum
einhver verubrigði á leið sinni frá texta í kvdkmynd. Það er svo matsat-
riði hvort breytdngarnar myndi virkan þátt í nýju heildarsamræmi kvik-
myndar sem er í senn aðlögun og nýtt verk á eigin forsendum. Tvö af
10 „Verubrigði" er orð sem notað er í Kristnihaldirm-, sjá umræðu í grein minni „I fugla-
bjargi skáldsögunnar. Um Kristnihald undir Jökli“, Umbrot. Bókmenntir og nútími,
Reykjavík: Háskólaútgáfan 1999, einkum s. 251-254.
13