Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2001, Blaðsíða 146

Brian McFarlane
hennar og mikilvægustu sálfræðimynstur hennar gettur á lægstu og hæstu
stigum tjáningarinnar vakið allt önnur viðbrögð með áhorfanda sem
þekkir til skáldsögunnar. Þetta ræðst af því hve langt kvikmyndagerðar-
maðurinn hefur gengið í að skapa sitt eigið verk á þeim stdðum þar sem
yfirfærsla er ekki möguleg. Hann getur auðfitað sett mark sitt á verkið
með því að sleppa eða umraða þeim frásagnarþáttum sem eru yfirfæran-
legir eða rneð því að finna upp sína eigin. Málið er að mínu mati að jafn-
vel þótt hann hafi afráðið að fylgja skáldsögunni í þessum efhum getur
hann samt búið til k\dkmynd sem býður upp á talsvert ólíka tilfinninga-
og/eða vitsmunalega reynslu. Hér á eftir eru tekin saman nokkur lykil-
atriði sem þarf að huga að í tengslum við svið hinnar eiginlegu aðlögtm-
ar. I aðalatriðum vísa þau til aðgreiningar ólíkra framsagnarmáta.
Tvó' táknkerfi
Itarleg umræða um slíkt efni er vitaskuld stærra verkefni en rúmast í
þessari rannsókn; að sinni langar mig aðeins að beina athygii að
nokkrum mikilvægum þáttum. Skáldsagan sækir eingöngu til táknkerfis
orða, en kvikmyndin í misjöfnum mæli og stundum samtímis til sjón-
rænna, hljóinrænna og orðrænna táknmynda. Jafnvel þegar orðræn tákn
virðast skarast (orðin á síðum skáldsögunnar, skrifuð eða prentuð orð í
kvikmyndinni, t.d. bréf, götumerkingar, fyrirsagnir í dagblöðum) og
gefa kannski sömu upplýsingar virka þau með ólíku móti í hverju tilviki.
I dæmunum hér að framan, bréfurn, götumerkingum og fyrirsögnum í
dagblöðum, líkist hvert atriði um sig merkingarmiðum sínum úr raun-
veruleikanum nánar en í skáldsögunni sem er allajafna ófær um að setja
fram íkona. Og þessi hálfgerða undantekning frá reglunni um mun kerf-
anna tveggja bendir til verulegra skila milli þeirra: Orðræna tábiið býi-
yfir litlu íkonísku gildi en miklu táknrænu gildi og vinnur á hugsunarsvið-
inu en kvikmyndatáknið býr yfir miklu íkonísku gildi en óvissu táknrænu
gildi og vinnur því beint á sviði tilfinninga, skynrænt. Þessi skil liggja
nánast í augum uppi en átti maður sig ekki á víðtækri merkingu þeirra
leiðir það til mikils samanburðar á skáldsögu og kvikmynd sem er í senn
huglægur, ósáttur og ófullnægjandi. Samanburður af þessu tagi sprettur
annars vegar af þeirri tilfinningu að kvikmyndagerðarmanninum hafi
mistekist að koma helstu orðrænu táknum skáldsögunnar (t.d. þeirn sem
lúta að stöðum eða persónum) á fullnægjandi sjónrænt form og hins veg-
ar af þeirri tilfinningu að vegna áherslunnar á hið íkoníska veiti kvik-
myndin ekkert rúm fyrir starfsemi hugarflugsins sem lesandanum er
144