Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2001, Blaðsíða 83

Farandskuggar á tjaldi
frásagnarmnar, en Páll, hínn áleitni sögnmaður skáldsögunnar er um
margt sérstakur, meðal annars fyrir þá sök að hann segist vera framlið-
inn. Sjónarhorni fyrstu persónu verður seint náð fram í kvikmynd þó svo
að skref sé stdgið í þá átt með því að grípa tdl söguraddar (e. voice-over)
sem lýsir því sem gerist á tjaldinu og gefur álit sitt á því.12 Framhðnir
sögumenn eru ekkert einsdæmi í kvikmyndasögunni. I kvikmynd Billys
Wilder Sunset Blvd. (1950), komum við fyrst að sögumanni (Wilham
Holden) þar sem hann liggur dauður á grúfu í sundlaug með tvær kúlur
í bakinu og eina í kviðnum.13
Eg hef annars staðar íjallað um trúverðugleika sögumannsins í skáld-
sögunni, en eitt af því sem gerir afstöðu lesandans tál hans svo flókna er
að erfitt er að segja til um hvort sú fullyrðing hans að hann sé látdnn sé
sönn eða röng.14 Oáreiðanlegar söguraddir má vissulega finna í ýmsum
12 Astráður Eysteinss.on kallar þetta irtnröddun (e. voice-over) í grein sinni annars
staðar í þessu riti.
13 I viðtali sem ég og Bjöm Þór Vilhjálmsson tókum við Friðrik Þór Friðriksson ræddi
hann sögumanninn í kvikmyndinni Englum alheimsins (um fjórðungur af viðtalinu
birtist í Morgunblaðinu, en ekki sá kafh sem vitnað er til hér):
Friðrik: „Eg hef [...] alltaf verið á móti sögumönnum í leiknum myndum. Mér finnst
að ef myndin skýri sig ekki sjálf sé erfitt að bjarga henni með slíkum viðbótum. En
Einar Már og Einar Kárason era miklir aðdáendur sögumanna í kvikmyndum og á
það hHega rsetur að rekja til Blikktrommunar sem Volker Schlöndorff gerði efrir
sögu Grass, sem er vel heppnuð kvikmynd og virkar alveg með sögumanni. En ég
tók þetta í fyrsta skápti í mál í Englum alheimsins vegna þess að þar er dauður mað-
ur að segja frá og það er allt annað. Mér finnst þó alltaf að myndin eigi að segja sög-
tma og ekld eigi að kjafta yfir hana sem er alltof algengt. Það er líka of mikið um það
í íslenskri kvikmyndagerð að menn gera myndir og komast svo að því að þær virka
ekki eins og handritið er skrifað. Þá er bætt við útskýringum og bröndurum til að
fylla upp í eyður. Eg hef reyndar orðið mildari með árunum gagnvart sögumönnum."
14 Guðni Elísson 1997 bls. 186-187.1 skáldsögunni má finna þessar línur: „Vitfirring-
8l