Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2001, Blaðsíða 139

Frá skáldsögn til kvikmyndar
... [en sú] aðlögun takmarkar veruleikalíkinguna með kröíu sinni um
menningarlega stöðu fyrirmyndarinnar ... nánar tiltekið er aðlögun yfir-
taka merkingar úr fyrri texta“.58 „Samræmingin“ og „yfirtakan“ sem hér
er vísað til vinna að því að setja eina tálmynd veruleikans í stað annarr-
ar. Hversu trúir og ósviknir sem kvikmyndagerðarmenn telja sig vera þá
fela þessar aðgerðir í reynd það eitt í sér að minningar sem spretta af
lestri skáldsögu eru þurrkaðar út með annarri reynslu - sem kalla má
hljóð-, sjón- og talræna - sem virðist þó stangast eins lítið og mögulegt
er á við þessar sameiginlegu minningar.'’9 Slík útþurrkun er samþjappað
viðbragð við rituðu verki og leitast við að fella saman fjölmörg viðbrögð
við upphaflega verkinn. Markmið hennar er að bjóða upp á skynjunar-
reynslu sem samsvari reynslu sem fengin var með hugsuninni. I gagnrýni
hvers konar er iðulega kvartað yfir kvikmynda-aðlögunum sígildra eða
vinsælla skáldsagna en sfikar umkvartarúr eru vísbendingar um það
hversu sjaldgæft er að fylhlega takist að „yfirtaka merkingar úr fyrri
texta“ - jafnvel þegar eftir henni er sóst. I framleiðslu kvikmynda sem
sýna frumverkinu verulega tryggð búa að baki umræddum ferlum bæði
yfirfærsla frásagnargrunns skáldsögunnar og aðlögun þeirra framsagnar-
þátta sem talið er mikilvægast að varðveita en rísa öndverðir við yfir-
færslunni. Þetta tvennt hefur þann tilgang að vekja tilfinningaviðbrögð
eftir allt öðrum leiðum merldngar og viðtöku og kalla þannig fram
minningar áhorfandans um upphaflega textann án þess að beita hinn síð-
arnefhda ofbeldi.
Efnisgreinin hér næst á undan gefur (ranglega) til kynna að kvik-
myndaleg aðlögrm nái aðeins augum áhorfenda sem þegar eru kunnug-
ir skáldsögunni. Sú staðreynd ein að þessu er ekki svo farið ætti að duga
til að hemja gagnrýnendur sem leita efrir tryggð. Um leið bendir hún á
stóran en innbyrðis ólíkan hóp áhorfenda sem finnst aðlögun sem slík
hvorki mikilvægari né merkilegri en hver önnur kvikmynd. Aherslan á
tryggð við upphaflega verkið dregur úr gildi annarra þátta í textatengsl-
um kvikmyndarinnar. Með þessu á ég við áhrif þeirra þátta sem ekki
koma úr skáldsögunni eða bókmenntum en eru að verki í sérhverri kvik-
58 Andrew, „Músan velnýtta“, s. 9. [Þýð.: sjá einnig grein Andrews, „Aðlögun" hér í
þessu riti.]
59 [Þýð.: á ensku „collective memory“. Hér Hrðist höfundur undir áhrifum Jungs og
hugmynd hans um sameiginlegan menningararf sem býr í vimnd sérhvers einstak-
lings en þann arf kallaði Jung sameiginlega dulvitund, á ensku „collective unconsci-
ous“.]
137