Frjáls verslun - 01.03.2008, Blaðsíða 6

6 F R J Á L S V E R S L U N • 3 . T B L . 2 0 0 8
bönkunum að nálgast erlendan gjaldeyri. En staða bank­
anna er sterk þrátt fyrir lausafjárvandann. Eiginfjárstaðan
er góð. Það er hins vegar lánsfjárkreppa um allan heim –
og allir bankar á Vesturlöndum kvarta.
Því verður ekki á móti mælt að Davíð og
Seðlabankinn hafa farið offari í að hækka stýrivexti eftir
að útlánabólan sprakk og engir peningar eru hvort sem
er í umferð. Ég hef haldið því fram að fyrst 13,75%
stýrivextir, þeir hæstu í heimi, gátu ekki hamið verðbólg­
una á Íslandi þá geti 15,5% stýrivextir það ekki heldur; og
ekki heldur 20 eða 30% stýrivextir. Hvaða gagn er í því að
hækka stýrivexti til að draga úr útlánum þegar bankarnir
eru hvort sem er ekkert að lána og löngu búnir að skrúfa
fyrir? Þetta heitir að kyrkja atvinnulífið hægt og bítandi.
Seðlabankinn er í þeim vanda staddur að ráða
ekki einn við verðbólguna. Það þarf auðvitað tvo til í
tangó; ríkisvaldið verður að draga úr sínum útgjöldum.
Það er rosalega fátæklegt að ekkert annað úrræði sé til
staðar en að hækka stýrivexti og á meðan séu ríkisfjármálin
stikkfrí. Snemma árs 2001 voru sett ný lög um Seðlabank­
ann og gengi krónunnar. Gengið skyldi verða fljótandi og
markmið Seðlabankans fyrst og fremst að halda úti verð­
stöðugleika. Þar með fóru vaxtahækkanir að ganga út á
gengi krónunnar frekar en að stýra útlánum bankanna.
verðbólguna, sem Seðlabankinn hefur und­
anfarin ár tekist á við, má rekja til hinnar alþjóðlegu
útlánabólu sem hófst fyrir alvöru árið 2004 og gerði það að
verkum að verð á hlutabréfum og húsnæði hækkaði mjög
óeðlilega um allan heim; eyðsla, útlánagleði, samrunar og
fjáraustur banka tóku völdin – og lánsfé varð skyndilega
eina breytan í formúlunni í verði hlutabréfa og húsnæðis.
Þegar útlánabólan sprakk hrundi verð hlutabréfa og verð á
húsnæði mun gera það – einnig á Íslandi. Eflaust er hægt
að gagnrýna Seðlabanka Íslands fyrir að hafa ekki hækkað
stýrivexti með látum árið 2004, senda ríkisvaldinu tóninn
um að draga úr ríkisþenslu, biðja bankana um að hægja á
sér í útlánagleðinni og setja upp bindiskyldu peningamagns
að hætti Friedmans, og að leyfa jafnvel krónunni að falla
eitthvað til að draga úr viðskiptahallanum og neyslunni. Á
þessum tíma var Davíð forsætisráðherra.
kríSan núna er krónan og hin alþjóðlega lánsfjár­
kreppa í kjölfar sprunginnar útlánabólu. Það getur vel
verið að það létti eitthvað á þrýstingnum ef Davíð hætti.
Ég held samt ekki. En það er kaldhæðnislegt að Davíð
seðlabankastjóri skuli vera að slást við þenslu sem á upp­
tök sín í tíð Davíðs forsætisráðherra.
Jón g. Hauksson
Tveir ÞekkTir hagfræðingar hafa með skömmu
millibili ráðist harkalega á Seðlabankann. Gylfi Magn­
ússon dósent sagði í útvarpsfréttum að bankinn væri
rúinn trúverðugleika, orðinn sjálfstætt efnahagsvandamál
og nauðsynlegt væri að skipta um stjórnendur bankans og
setja yfir hann fagmenn í stjórn peningamála og styrkja
gjaldeyrissjóð bankans um leið. Þorvaldur Gylfason pró­
fessor lét hafa eftir sér að bankastjórn Seðlabankans ætti
að sýna þá smekkvísi að segja af sér. Þegar þeir Gylfi og
Þorvaldur ræða um að skipta þurfi um stjórn Seðlabankans
merkir það í raun að það þurfi að koma Davíð Oddssyni út
úr bankanum; hann sé vandinn. Með Davíð í bankastjórn
Seðlabankans sitja tveir hagfræðingar; Eiríkur Guðnason og
Ingimundur Friðriksson. Hjá bankanum starfar
heill herskari vel menntaðra hagfræðinga.
Davíð ODDSSOn hefur skráð nafn sitt
sem einn af hinum stóru í íslenskum stjórn­
málum; en ég hef áður haldið því fram að
það hafi verið afleikur hjá honum að sækjast
eftir því að verða seðlabankastjóri þegar hann
hyrfi úr stjórnmálum; hann hefði frekar átt að
stíga alveg af sviðinu. Hann hefur frá upphafi
verið einu númeri of stór fyrir bankann; of
umdeildur. Mér finnst það hins vegar ofmat á
Davíð Oddssyni að halda því fram að hann sé
sjálfstæður efnahagsvandi þótt bankinn sjáist
ekki fyrir í að hækka stýrivextina. Nema menn
trúi því innst inni að stjórnmálamenn þori ekki
að henda krónunni og skipta um gjaldmiðil á
meðan Davíð er seðlabankastjóri. Nema menn trúi því að
lausafjárvandi bankanna leysist með því að Davíð hætti og
að gjaldeyrisforði Seðlabankans batni sjálfkrafa með brott­
hvarfi hans. Auðvitað er krónan sjálf aðalsökudólgurinn í
því hvernig komið er fyrir henni. Krónan er búin að vera
og það kostar of miklar fórnir að hafa hana og verja hana.
Ef hægt er að kenna Davíð um eitthvað eitt þá er það að
hafa ekki hafið undirbúning fyrir nýjan gjaldmiðil meðan
hann var forsætisráðherra og efnahagsástandið var stöðugt.
Þá væri vandinn minni núna.
Það er kríSa og þá þarf krísustjórnun. Brýnasta
verkefnið núna er að auka gjaldeyrisforða Seðlabankans
en ekki að reka Davíð. Það er svipuð taktík og kjarnorku­
kapphlaup stórþjóðanna var í kalda stríðinu; hún gekk út
á ógnarjafnvægi. Það er enginn sem segir að Seðlabankinn
þurfi að nota gjaldeyrisforðann til að verjast árás, en hann
dregur úr mönnum að leggja til atlögu. Ríkissjóður getur
ennfremur þurft að taka stórt erlent lán til að auðvelda
SEÐLABANKINN RÚINN TRAUSTI:
Er Davíð Oddsson efnahagsvandi?
RitstjóRnaRgRein
Að margfalda
gjaldeyrisforða
Seðlabankans er
svipuð taktík og
kjarnorkukapphlaup
stórveldanna var
í kalda stríðinu;
hún gekk út á
ógnarjafnvægi.
MANNVIT hf. - Grensásvegi 1 - 108 Reykjavík - Sími: 422 3000 - www.mannvit.is