Tímarit Máls og menningar - 01.12.1945, Síða 11

NÁTTÚRUSKODARINN OG SKÁLDItí
191
löngum íé af skornum skammti, jafnt til rannsókna sem við'urværis.
VoriS 1844 var Steenstrup kvaddur til ferðar með Friðriki ríkis-
arfa. Hvarf Jónas þá til Hafnar og bjó þar síðan við kröpp kjör.
Margir eru þeirrar skoðunar, að Jónas Hallgrímsson hafi þegar
í lifanda lífi verið viðkunnur, virtur og dáður fyrir skáldskap sinn.
Þessu var þó annan veg háttað. Mjög fáir þekktu hann til nokkurr-
ar hlítar, ennþá færri kunnu að meta hann, ef það var þá nokkur,
og víst er, að almenningur kunni hetri skil á náttúruskoðaranum en
skáldinu, að minnsta kosti hin síðari ár, enda leit hann sjálfur á sig
sem fræðimann fremur en skáld. Hann orti ekki mikið, helzt í hjá-
verkum, oft fyrir bænastað eða áeggjan annarra, og geymdi mörg
kvæðanna lengi áður en hann lyki við þau, enda gat hann ekki ort,
ef hann var miður sín, en það var hann ærið oft hin síðari árin.
Nú horfir annan veg við uin skilning manna á Jónasi. Allir
þekkja skáldið og hafa andað að sér ilmi hinna unaðslegu ljóða.
Hinir eru stórum færri, sem vita nokkur deili á náttúruskoðaranum,
og virðast flestir þeirrar skoðunar, að hann hafi verið fræðimaður
í minna lagi. Þetta er þó rangt. Jónas Hallgrímsson var í ríkum
mæli gæddur þeim gáfum sem náttúrufræðingum eru nauðsynleg-
astar: skarpri athygli, mikilli hugkvæmni, öruggri dómgreind og
ást á náttúrunni. Hann hafði auk þessa hlotið staðgóða menntun
í fræðum sínum og kynnzt landinu betur en nokkur annar maður
um hans daga. Þetta er ekkert efunarmál. Hver getur þá efast um,
að hann hafi verið mikill náttúrufræðingur? Hitt er svo allt annað
mál, að lítið liggur eftir hann á þessu sviði, því að hlaðsíðutal er
vissulega hæpinn mælikvarði á gildi vísindarita eða fræðimennsku
höfundanna. Þess er þó ekki að dyljast, að Jónas var enginn af-
kastamaður að eðlisfari. Dagbókum sínum frá rannsóknarferðun-
um lauk hann aldrei. Þær virðast hafa lent í undandrætti og hefur
þá vafalaust fleira fylgt með, enda ræðir hann einhvers staðar um
„vöggusyndina sína gömlu, að verða ævinlega of seinn til alls.“ Eigi
skyldu menn þó láta leiðast af þessu til of skjótra dóma um fræði-
mennsku Jónasar, enda átti hann hér miklar málsbætur. Veturinn
1839—1840 lá hann lengi sjúkur af brjósthimnubólgu og eftir það
var hann sjaldan heill heilsu, en oft þjáður andlega og líkamlega.
Þegar lík hans var krufið, kom í ljós, að annað lungað var skemmt