Tímarit Máls og menningar - 01.12.1945, Side 41

UM MAXÍM GOKKÍ
221
ólöglegu stjórnmálastarfi verkamanna, enda brátt fangelsaður og
uppfrá því að jafnaði undir eftirliti keisaralegu lögreglunnar hvar
sem hann fór. Fyrstu skáldsögu sína Makar Tsjúdra birti hann tutt-
ugu og fjögurra ára gamall 1892 og í kjölfar hennar fór á næstu
árum fjöldi skáldverka í ýmsu formi frá hendi hans, ljóð, sögur,
leikrit. Vinsældir hans urðu snemma miklar. Árið 1902, þegar leik-
rit hans Undirdjúpin var leikið á Listaleikhúsinu í Moskvu, var
hann kosinn heiðursmeðlimur rússnesku vísindaakademíunnar, en
samkvæmt skipun keisarans var þessi kosníng ógilduð.
Á „blóðsunnudaginn“ svonefnda 1905, þegar keisarastjórnin lét
hefja hinar ægilegustu niðurbrytjanir á verkamönnum víðsvegar um
Rússland, deildi Maxím Gorkí hart á stjórnina fyrir liryðjuverkin,
og var honum þá kastað í fangelsi um skeið, en eftir að hann slapp
út komst hann úr landi og dvaldist víða erlendis lil ársins 1913. 1
Ameriku samdi hann bók sína Móðurina, um gamla þjakaða verka-
mannskonu, sem dregst inn í byltíngarbaráttu sonar síns og vex til
hetju.
Frá 1913 dvaldist Gorkí í heimalandi sínu um átta ára skeið, en
var mjög heilsutæpur, og árið 1921 fór liann, mjög eftir áskorun
Leníns vinar síns, til Suðurílalíu og var þar til heimilis lengi vel, sér
til læknínga við brjóstveiki. Bæði heima og heiman var hann jafn-
an í sambandi við rússnesku byltíngaröflin, verkalýð og mentamenn,
og náinn vinur og samstarfsmaður þeirra stjórnmálaleiðtoga sem
féll það hlutverk í skaut eftir byltínguna 1917 að gera kennisetníng-
ar marxismans að veruleik.
Frá bókmentalegu sjónarmiði er Gorkí framhaldsmaður hinnar
rússnesku hefðar óbundins máls frá nítjándu öld, stíll hans er af-
brigði hins raunsæa rússneska skóla í skáldsögu, sem liefst með
Púskín í Dóttur kapteinsins og nær hámarki í skáldsögum Leós Tol-
stojs. En þjóðfélagslegur uppruni Gorkís, og uppeldi ómótað af
mentastofnunum yfirstéttarinnar, verður til þess að gæða verk hans
eigindum sem eru tiltölulega óskyld og ólík hinum mikla skóla
rússneskra natúralista framtil þess tíma. Þar sem raunsæismenn
borgaralega skólans á undan Gorkí komast sjaldan leingra í lýsíng-
um sínuin á rússneska alþýðumanninum en gera hann annaðhvort
hlægilegan eða meðaumkvunarverðan, verður í skáldsögum Gorkís