Tímarit Máls og menningar - 01.12.1945, Side 42

222
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
gagngerS byltíng í vali yrkisefna og viðhoríi til sögupersóna: ann-
að þjóðfélagslegt umhveríi cr dregið í brennipunkt sögu en áður var
siður, líf alþýðunnar sjálfrar, önnur tegund af söguhetjum skipar
forsæti í bókum hans, hinn rússneski alþýðumaður í öllum sínum
sígildu myndum, kotúngurinn, daglaunamaðurinn, flakkarinn,
drykkjuræfillinn, þjófurinn, — allar hugsanlegar gerðir af fyrir-
litnum niðurbældum einstaklíngum. Maxím Gorkí fjallar um fólk
þetta hvorki af meðaumkvun né spotti, heldur ást og virðíngu, lítur á
það sem leirugt gull, trúir á þær gáfur sem með því búa, útskýrir
gegnum það og útfrá því allar fegurstu og bugþekkustu eigindir
rússnesku þjóðarinnar, gerir mannleik þess vegsamlegan þrátt fyrir
böl þess, svo það verður lesaranum ógleymanlegir hjartfólgnir vinir
einsog það hefur verið höfundinum sjálfum. Meðal hinna óviðjafn-
anlegu rita hans úr lífi alþýðunnar rússnesku er þriggja binda skáld-
verk það er hann hafði fullsamið um æsku sína 1914, bindin hétu
1. Bernska mín, 2. Útí heiminn, 3. Háskólar mínir. Það er okkur
Islendingum ekki vansalaust að hafa ekki eignast þetta fagra og
snildarlega verk á okkar túngu.
Gorkí segir á einum stað í ritgerðum sínum að hann hafi aldrei
verið vinur alþýðunnar, gefur í skyn að hann skilji varla þá hug-
mynd, og færir ýmis dæmi lil þess að þeir menn sem töldu sig „al-
þýðuvini", og játuðu ástir sínar til alþýðu með hvað mestri inn-
fjálgi, hafi óðar snúist gegn öllum lýðhreyfíngum þegar þær tóku
að eflast, gerst hvítliðaforingjar í stríðinu gegn verkamönnum og
endað með því að gefa út erlendis níðrit um rússneska verkalýðsrík-
ið eftir byltínguna. Maxím Gorkí varð sannur fulltrúi rússneskrar al-
þýðu bæði í augum hennar sjálfrar og annarra þjóða fyrir þá sök
að hann var hold af hennar holdi og blóð af hennar blóði; það
var ekkert bil milli hennar og hans. I honum sameinaðist þrá hennar
til betra lífs og vilji hennar lil baráttu. Þroski hans sem einstaklíngs
var að vísu einstæður, en teingsl hans við alþýðuna voru svo sterk,
svo órofa, að hversu skír, fögur og máttug sem rödd hans varð gat
hún aldrei orðið annað en sú rödd sem stígur frá djúpum rússneska
þjóðhafsins.
Það var þannig eingin tilviljun að Maxím Gorkí skyldi verða for-
íngi þeirrar alþjóðlegu hreyfíngar sem myndaðist gegn fasismanum