Tímarit Máls og menningar - 01.12.1945, Blaðsíða 63

GISLI BRYNJOLFSSON
243
óx óðfluga. Borgir og kaupstaðir stækkuðu með geysihraða. Verka-
lýð fjölgaði. Mótsetningarnar milli hans og hinnar ráðandi stéttar
urðu stöðugt meiri. Eftir því sem þróunin komst á hærra stig, versn-
uðu kjör fjöldans. Ohæfilega langur vinnutími, sultarlaun og illur
aðbúnaður varð hlutskipti hins vinnandi manns. Allur þessi tötra-
lýður borganna, sem ekkert átti nema starfsorku sína, hafði engin
stjórnmálaleg réttindi. Hlutur hans skyldi vera þrældómurinn einn
frá vöggu til grafar. •
En nú fór verkalýðsstéttin að vakna. Ný sókn var liafin á hendur
forréttindastéttunum. Hvarvetna risu upp kröfur um frjálslyndari
stjórnarhætti og bætt kjör fjöldans. I Frakklandi urðu átökin
hörðust eins og fyrr. I febrúarmánuði 1848 brauzt þar út harðvítug
uppreisn, sem Iauk með því, að konungur flúði úr landi og lýðveldi
var sett á stofn. Hinn vinnandi fjöldi fékk nokkrar réttarbætur og
hagur hans rýmkaðist í bili, þótt síðar yrði hann £}ð mestu leyti
rændur ávöxtum byltingarinnar og mætti þola, að hert væri enn að
kosti hans.
Hin djarfa barátta franska verkalýðsins fyrir auknum mannrétt-
indum og bættri afkomu, ýtti við flestum frjálshuga mönnum og
eggjaði til dáða. Ófrjálsar þjóðir hertu á sjálfstjórnarbaráttunni
og hófu jafnvel uppreisnir gegn kúgurunum. Heim til Islands bárust
ýmsir eftirómar þessara tröllslegu átaka, — átakanna um það, hvort
fáir einir skyldu njóta góðs af þrotlausu striti fjöldans, hvort þeir
gætu allar stundir þrúgað hann undir sér og haldið honum niðri
í undirheimum fáfræði og skorts. Útverðir íslands, menntamenn-
irnir í Danmörku, stóðu í nánastri snertingu við æðaslög umheims-
ins, enda bárust þaðan flestar djörfustu raddirnar. Jón Sigurðsson
tók nýjan fjörkipp og barðist fyrir málstað þjóðar sinnar af meiri
þunga og móði en nokkru sinni fyrr. — En sá íslendingur, sem
tvimælalaust varð fyrir mestum áhrifum frá febrúarbyltingunni
1848, var tvítugur skólapiltur, sem dvaldist við nám úti í Kaupmanna-
böfn. Honum svall móður. í eldlegri hrifningu orti hann hvert
kvæðið á fætur öðru, þar sem hann risti harðstjórum og afturhalds-
seggjum napurt níð, en lofsöng frelsisþrá og samtakamátt hins strit-
andi og kúgaða fjölda. Aldrei fyrr höfðu slík ljóð verið kveðin á
íslenzka tungu. Ekki vegna þess, að þau væru meiri Iist né glæsi-