Tímarit Máls og menningar - 01.12.1945, Page 64

244
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
legri skáldskapur en margt það, sem óður hafði verið kveðið. Það
voru þau ekki. Með fullum rökum mátti margt að þeim finna frá
sjónarmiði forms og listar, og hefði óneitanlega verið ánægjulegt,
ef þau hefðu verið gerð af meiri íþrótt og skáldlegri andagift en
raun varð á. En það, sem gerir þau sérstæð og gefur þeim visst
gildi, er þetta: Fyrsti gustur nýs tíma, nýrrar stefnu, nýrra hug-
sjóna barst með þeim yfir lendur íslenzkrar orðlistar. Hér féll fyrst
i stuðla norræns máls boðskapurinn, sem hvatti hina mörgu og
smáu til að taka höndum saman og slíta af sér hlekki ófrelsis og
þrældóms. í fyrsta sinn setti sá boðskapur mót sitt á íslenzkar bók-
menntir. Nýtt merki var hafið á loft af íslenzku skáldi. Að vísu
söfnuðust fáir undir þetta merki þá og það féll niður um skeið. En
því hafði verið brugðið upp, og þjóðin var auðugri en áður, —
örbirgð hennar varð aldrei söm síðan. Merkisberinn var Gísli
Brynjólfsson.
2
Gísli (Gíslason) Brynjólfsson var Austfirðingur að ælt. Hann
fæddist á Hólmum í Reyðarfirði 3. sept. 1827, þar sem faðir hans
hafði verið preslur. Föður sinn sá Gísli aldrei, því að hann drukkn-
aði tveim mánuðum áður en drengurinn fæddist. Snemma bar á
örum námsgáfum hjá Gísla og var honum ungum komið til mennta.
Átján óra gamall útskrifaðist hann frá Bessastaðaskóla, sigldi sama
ár utan og innritaðist í háskólann i Kaupmannahöfn. í fyrstu las
hann lög, en leiddist skjótlega það nám og hætti því brátt. Tók
hann þá að stunda norræn fræði, einkum bókmenntasögu og goða-
fræði.
Eftir tveggja ára dvöl í Höfn skrapp Gísli heim til íslands. Það
var sumarið 1847. Á því ferðalagi orti hann nokkur kvæði, sem
sýna, hvernig honum var innan rifja þá. Það er hvorki hik né hálf-
velgja í orðum hins unga námsmanns. Hann eggjar þjóð sína lög-
eggjan og hvetur hana til dáða. Hann særir hana til að hrista af sér
þrældómsokið og endurheimta hið forna frelsi, — og meira en það.
Nú eigi frelsið ekki að vera fyrir fáa útvalda gæðinga, heldur lianda
öllum, hvaða stöðu sem þeir skipa. Snjallt kvæði, sem Gísli yrkir
þetta ár til Jóns Sigurðssonar, lýsir því glögglega, hvar hann skipaði