Tímarit Máls og menningar - 01.06.1950, Síða 53

43
„ÞAR LIGGUR VIÐ SÆMD ÞÍN“
erum ofar moldu, verðum sennilega engir þess um komnir að gera
okkur ljósa og fulla grein fyrir, hversu djúpt spor þessi ár hafa markaS
í þjóSlifinu. En viS höfum þaS öll á tilfinningunni, leynt eSa ljóst, aS
saga okkar, sú sem viS sköpuSum, var yfirleitt engin hetjusaga og e. t. v.
er djúpt í okkur öllum órósöm samvizka og minnimáttarkennd vegna
þess, hvernig viS bárum okkur í einu og öSru tilliti þessi örlagaríku ár.
ÞaS er til ævaforn saga og alþekkt um kálf, sem lítil þjóS hyllti
meS dansi og trylltist viS, svo aS hún gleymdi æru sinni og fargaSi
GuSs blessun. Og þó var sá kálfur engin nytjaskepna, hann var dauSur,
en hann var úr gulli. Eftir algleymiS stóS þjóSin eftir dæmd og sár á
samvizku sinni og þurfti langan tíma til þess aS hún næSi aftur eSli-
Iegri og nauSsynlegri sjálfsvirSingu.
ÞaS kynni aS vera, aS djúpt undir yfirborSi þess, sem er aS gerast
hér í landi á líSandi stundu og þessi næstliSnu ár yfirleitt sé fyrst og
fremst dulin en þó nokkuS almenn þjóSvitund um þaS, aS viS höfum
brugSizt sjálfum okkur og reynzt litlir karlar á ábyrgSarmiklum hólmi.
En þessi saga verSur ekki aftur tekin eSa samin upp aS nýju og tjóar
ekki aS sakast um orSinn hlut. En sitthvaS, sem boriS hefur til tíSinda
í þjóSlífi og stjórnmálasögu landsins, bendir til þess, aS hernámi okk-
ar sé ekki lokiS. ViS sluppum vel í líkamlegu tilliti, en ekki aS sama
skapi hugarfarslega. AS því leyti var 10. maí 1940 meiri örlagadagur
í sögu þjóSarinnar en enn er komiS í ljós til hlítar eSa viS höfum til
fulls og almennt áttaS okkur á.
Tíu ár eru ekki óverulegur hluti meSal mannsævi og undanfarinn
áratugur æSi stór hluti þeirrar aldar, sem yfir stendur. Helmingur
þessa skeiSs fór í þaS aS vinna styrjöldina. Fimm ár eru liSin síSan
hinn þátturinn hófst, sem átti aS verSa fólginn í því aS vinna friSinn.
Sá sigur er enn ekki unninn og virSist langt undan nú.
A8 nýlokinni fyrri heimsstyrjöld var gerS kvikmynd í Frakklandi.
Uppistaða hennar var sú, að þeir, sem höfðu fallið á vígvöllunum,
komu fram, stignir upp úr gröfum sínum, til þess aS skyggnast um og
gæta aS framkvæmdum þeirra hugsjóna, sem þeir höfðu barizt fyrir
og fallið fyrir. Og þeir, sem eftir lifðu hrukku í felur, — ekki af myrk-
hræðslu, þeir flýðu ekki vofurnar úr gröfunum, þeir földu sig af blygS-
un, því að heimurinn var svo allt, allt öðruvísi, en þeir höfðu lofað
þeim, sem fórnuSu lífi sínu, og lofað sjálfum sér.