Tímarit Máls og menningar - 01.06.1950, Síða 55

,,ÞAR LIGGUR VIÐ SÆMD ÞIN“
45
eins hollt að gera ráð fyrir því, að það sé fremur sökum úlfaldanna
en okkar sjálfra, ef mikið er í húfi um, að okkar staða sé sem virðu-
legust á hergöngu. Það hefur verið svo, að umheimurinn lét sér ekki
títt um þessa þjóð. Hvort hér gengju úlfaldar á jöklunum eða rostung-
ar eða einhverskonar mannskepnur skipti löngum litlu, a. m. k. fyrir
þá, sem dýpst lögðust í stórpólitíkinni. Nú erum við hins vegar mjög
ofarlega á baugi, þegar miklum ráðum er ráðið. „Sykki það í myrkan
mar, myndu fáir gráta“, var einu sinni kveðið og er nú langt orðið
síðan. En þó stendur það líklega enn óhaggað, þótt með öðrum hætti sé
en þegar þetta var ort. Það er sá beiski sannleikur í því, að við þurf-
urn ekki að gera okkur þann grun, að við séum umvafðir sérstakri
umhyggjusemi af annarra hálfu og að það væri almennt talin neitt sér-
staklega tilfinnanleg fórn fyrir veröldina, þótt við hyrfum sem þjóð,
ef í húfi væri eitthvað, sem hossar hátt í höfuðbókum þeirra fyrirtækja,
sem heita stórveldi.
I stórri mannkynssögu, sem nú er að verða fræg, eftir Englending-
inn A. J. Toynbee, segir höf. á einum stað frá spaugilegu atviki. Það
var á öndverðum valdatíma Mussolinis, að próf. Toynbee var kvaddur
til þess að flytja fyrirlestur við bandarískan háskóla. Samtímis var þar
starfandi sem gestur ítali nokkur, fræðimaður og auk þess senator í
ítalska þinginu. Hann flutti fyrirlestra um ítalskar hugsjónir samtím-
ans og fylgdi að sjálfsögðu æðri fyrirmælum heiman að frá sér um
málflutning, hafði auk þess tamið sér fascistíska tilburði. En þarna
talaði hann fyrir daufum eyrum um glæsta framtíð hins ítalska stór-
veldis, menn litu á tal hans um nýtt, ítalskt „landnám“ sem klunnalegt
grín og hvorki honum né öðrum duldist, að hann var að fara sneypu-
för. Toynbee kveðst hafa þolað önn fyrir hann og eins fór rektor há-
skólans, sem var brjóstgóður maður. í kurteisis skyni og virðingar
bauð rektorinn Italanum að sýna honurn bókasafn háskólans og var
Toynbee tekinn með í þá för. Gersemi bókasafnsins var biblía, prent-
uð á 17. öld á máli þeirra rauðskinna, sem fyrrum byggðu þessi héruð.
Rektor gat þess, að þetta eintak væri eitt af örfáum samskonar, sem til
væru í heiminum. „Indíánarnir lesa þetta þá ekki nú á dögum?“, sagði
ítalinn. Rektor: „Why, no, you see, the Indians are no longer there.“
Ítalinn spurði með sakleysissvip en stríðnisglampa í augunum: „Why,
what happened to the Indians?“ Það kom fát á rektorinn, hann fór að