Tímarit Máls og menningar - 01.12.1952, Blaðsíða 55

FRÁ PRÓKONSÚL TIL PRÓMEÞEIFS
261
í sínum réttu heimkynnum, skógarþykknum hitabeltislanda, sem ármilj-
óna þróun hafði aðlagað þá eftir, og fara að lifa á svæðum með strjál-
um trjágróðri. Og nærri víst má telja, að það hafi ekki verið aparnir,
sem yfirgáfu skógarþykknin, heldur skógarþykknin, sem yfirgáfu þá,
þ. e. gróðurinn hefur breytzt vegna loftslagsbreytinga. Sú loftslagsbreyt-
ing þarf ekki að hafa náð til mikils hluta jarðarinnar. Tertiertímabilið
var tímabil mikilla jarðbyltinga, og fjöldi hárra fjallgarða reis þá úr
sæ. Má hugsa sér, að einhver frumskógasvæði hafi lent í regnskugga
upprísandi fjalla og breytzt í savannasvæði, og hafa þá mannapar þeir,
er þar voru fyrir, orðið að aðlagast hinum nýju skilyrðum og fara aftur
að ganga á fjórum fótum, í stað þess að sveifla sér úr einu tré í annað.
En hin langvarandi aðlögun við skógaheimkynnin hafði rnjög lengt
framlimi þeirra, og fyrir því varð gangstellingin uppréttari en ella.
Smátt og smátt styrktust og lengdust fæturnir, og svo kom að lokum,
að þeir einir voru notaðir lil gangs, en framlimirnir, sem í skógaheim-
kynnunum höfðu þroskazt til grips og fengið lipra fingur, urðu frjálsir
til annarra afnota. Þar með var skapaður hffæralegur grundvöllur fyrir
tæknilegri þróun, sem fyrst og fremst byggist á samstarfi heila og
handa. E. t. v. voru þessir apar komnir upp á að nota lurka og annað,
er til var hægt að grípa, sér til varnar, áður en þeir yfirgáfu frum-
skógana, en ekki virðast þeir hafa komizt á það stig, sem kalla mætti
steinaldarstig, fyrr en þeir voru farnir að lifa á savannasvæðum. Fyrir
þroskun heilans telja menn að miklu hafi ráðið sú þríviddarsjónskynjun,
sem mönnum og mannöpum er einum gefin, vegna þess að augu þeirra
snúa bæði beint fram.
Þróunarferill apamanna skilst þó fyrst að fullu frá þróunarferli ap-
anna, þegar þeir komast upp á að nota eldinn. Aparnir halda áfram að
þróast líffræðilega í samræmi við umhverfi sitt, en þróun apamannanna
og síðari manntegunda verður fyrst og fremst þróun heilans, sem miðar
að því að gera þá óháðari umhverfinu, en líffæraleg Jnóun Jieirra
stöðvast að mestu.
En varla er það tilviljun ein, að Jretta mikla menningarspor, e. t. v.
það afdrifaríkasta, sem nokkru sinni hefur verið stigið, var stigið í
þann mund, er kuldi fyrsta kvartera jökulskeiðsins tekur að sverfa að
flestu kviku. Flest, ef ekki öll, æðri dýr fælast eld, en svo hefur kuldi
getað sorfið að þeim, að löngunin í yl hafi yfirunnið óttann við þessa