Tímarit Máls og menningar - 01.12.1952, Page 121

ANNÁLL ERLENDRA TÍtílNDA
327
sem hafa áhuga á íslepzkum bókmennt-
um frá öðrum sjónarmiðum en skemmti-
lesturs eins. Fyrir þá er ennþá margt að
sækja til rímnanna, og þeim er mikill
styrkur og leiðbeining í riti eins og
Sýnisbókinni; bún er öruggur grundvöll-
ur hverjum þeim sem kynnast vill þeim
sérkennilega heimi er íslenzkar rímur
ljúka upp fyrir öllum þeim sem þang-
að vilja leita. íslendingar mega vera Sir
William A. Craigie meira en þakklátir
fyrir þetta þarfaverk.
Jakob Benediktsson.
Howard Fast:
Klarkton,
Gísli Ólajsson íslenzkaffi.
7. bók i fyrsta bókajlokki
Máls og menningar.
Fyrsti kafli sögunnar gerist fimmtudag-
inn 6. desember 1945, fjórði og síðasti
kaflinn sunnudaginn 9. sama mánaðar.
Sagan gerist í miðju verkfalli, en hún
er ekki saga verkfalls. Sagan hefur runn-
ið sitt skeið að ströngustu listarinnar
kröfum, en verkfallið er óleyst, haráttan
er komin á það stig, að farið er að drepa
menn. Það bjarmar ekkert fyrir því, að
verkfallinu ljúki fyrst um sinn. Þetta er
fyrsta verkfallið í litlum bæ, sem er að
opna krónu sína eins og fífill í túni undir
sólstöfum upprennandi stóriðju. Verk-
fallið er líka tákn stéttastyrjaldarinnar,
sem ekki getur liðið undir lok, fyrr en
fáni stéttleysisins blaktir yfir verksmiðj-
unni. Það væru aðeins lítilmótleg þátta-
skil, þótt næstu daga yrði sætzt á nokkra
kauphækkun til verkamannanna, og þótt
lok þessa verkfalls yrðu þau, að allir for-
ustumenn þess væru fangelsaðir, limlest-
ir eða drepnir og verkalýðurinn kúgaður
meira en nokkru sinni áður, þá væru það
heldur ekki úrslit, því að verkalýðshreyf-
ingin á rætur sínar í rótum mannlífsins
sjálfs á stigi auðskipulagsins og teygir
stilka sína úr moldu, jafnharðan og þeir
eru sniðnir af, og efnir á ný til stórátaka,
þar til hölvaldurinn er þurrkaður í burt
af sviðinu. Dauðadómar og líflát geta
ekki kveðið niður þá baráttu, sem háð
er fyrir sjálfu lífinu. — En sagan er ekki
um verkfall, og sagan hefur hlotið sín
eðlilegu lok, þótt hvergi sjáist Ijóra fyrir
lokum eða úrslitum baráttunnar.
Miskunnarlaus og blóðug barátta
verkfallsins sprettur upp úr skauti óper-
sónulegrar þróunar og enga persónulega
ábyrgð er að finna í litla verksmiðju-
bænum. „Þú hefur ekkert gert, Georg,
ekkert, og nú líður þér illa og þráir sam-
úð og meðaumkun,“ sagði Elliott læknir
við verksmiðjueigandann, skjólstæðing
sinn, sem var sundurtættur á sál og sam-
vizku út af hryðjuverkum samherja
sinna. — Verksmiðjueigandinn, Georg
Clark Lowell, er ekkert annað en venju-
legur frjálslyndur gæðamaður, þráir
ekkert að verða ríkur maður, því síður
að vera kúgari. Hann vill binda endi á
verkfallið „á heiðarlegan og sanngjarn-
an hátt“ sem fyrst, svo að hann geti farið
með fagurri dóttur sinni til Evrópu og
notið þar lífsins. I Evrópu bar einkason-
ur hans líka beinin, handtekinn og myrt-
ur af fasistum.
En Lowell er ekkert annað en leik-
soppur í höndum félagslegra örlaga.
Hann komst ekki hjá því að taka við
verksmiðjunni að föður sínum látnum,
og er þar með orðinn stóriðjuhöldur og
auðmaður. Og þegar hann gleðst innileg-
ast í hjarta sínu yfir því, að hann hafi
völdin í sínum höndum og geti slegið
botn í deiluna, þegar honum sýnist, þá