Tímarit Máls og menningar - 01.03.1954, Síða 95

OPIÐ LAND • LOKUÐ MENNING
85
skyni að svara þeirri spurningu höfum við nú reynt að skýra hugtakið
menningu, leiða í ljós í hverju hún felst og við hvaða skilyrði hún get-
ur blómgazt eða hrörnað. Bollaleggingar þessar hafa smám saman gef-
ið okkur svar við spurningunni. Það er ástæða til að óttast um fram-
tíð íslenzkrar menningar, ef hún reynist lokuð inni í sjálfri sér, stöðnuð,
og ef hún gefur nútíma Islendingi ekki nægilega lipurt og sveigjanlegt
hugsanaform til þess að skilja og skynja þann veruleika, sem hann lif-
ir í.
Við erum einnig þeirrar skoðunar, að íslenzkri menningu sé ekki svo
mjög hætta búin af erlendum menningarstraumum. Ef það á fyrir
henni að liggja að liðast sundur vegna þeirra áhrifa, er það vegna
þess að hún býr ekki yfir nægum styrk til þess að hafna og velja það,
sem eykur gildi hennar, án þess að hún glati undirstöðu sinni.
Eg get ekki stillt mig um að minnast á að lokum, hvernig mér virð-
ist ástatt um menninguna hér á landi. Því heyrist oft fleygt, að íslend-
ingar séu mjög menntuð þjóð. Satt er það, að hér finnast vart ólæsir
eða óskrifandi menn, nema fávitar séu. Menn þekkja allmjög deili á
bókmenntum þjóðarinnar, sögum, kvæðum og fræðiskrifum. Menn vita
margt um aðrar þjóðir og það sem gerist innan lands og utan. Ef þetta
nægir lil þess að þjóð geti talizt menntuð, standa íslendingar framar-
lega meðal þjóða. Þetta vil ég þó frekar nefna þekkingu en menntun.
Menntunin er nær okkur en þekkingin; hún speglast í öllu atferli manns,
klæðaburði, umgengni hans við aðra, hverri hreyfingu. Því er hægt að
vera menntaður, án þess að búa yfir mikilli þekkingu.
Fróðlegt er að bera saman í þessu tilliti þá kynslóð, sem nú er að
hníga í valinn og þá, sem upp vex. Feðrum okkar og mæðrum var
gjarnt að tala í kviðlingum, málfar þeirra bar oft furðu mikinn keim
af Islendingasögum. Þeir heilsuðust og kvöddust á sérstæðan, íslenzkan
hátt; siðferði þeirra og sjónarmið voru íslenzk einnig, jafnvel svo að
okkur hættir til að undrast, þegar við rekumst á hinn gamla siðferðis-
þroska og lífsspeki. Þessi kynslóð var því menntuð, hvert mat sem við
leggjum á þá menningu. Athugum nú æskulýð landsins. Á þeim mikla
mun, sem er á honum og eldri kynslóðinni, sjáum við hvar íslenzk
menning er stödd. Við erum ekki lengur menntuð jijóð; við erum lærð,
skólagengin þjóð. Það hefur ekki tekizt að láta menningu feðranna
gegnsýra líf sona þeirra og dætra. Bilið á milli þess sem við vitum