Tímarit Máls og menningar - 01.07.1957, Síða 45

TVÆR VETRARMYNDIR
kafla í Fóstbræðra sögu, lýsingu á
vestfirzkri vetrarnótt:
Fjúk ok jrost kveða helgaldra um
húsþekjur ok sýna þeim, er út sjá,
sinn snarpan leik með lítilli mæði ok
mikilli ógn.
Gó elris hundr alla þá nótt óþrotn-
um kjöptum ok tögg allar jarðir með
grimmum kulðatönnum.
Þessar tvær málsgreinar eru býsna
frábrugðnar hvor annarri um mál og
myndir. í hinni fyrri er nútíðarorðum
beitt, en þátíðarorðum í hinni síðari.
Hitt er þó miklu meira um vert, hver j-
um líkingum er brugðið upp til að
sýna vetrarhörkuna þar vestra. En
báðum er sameiginlegt skáldlegt lík-
ingamál, sem sver sig í ætt drótt-
kvæða. En hvers vegna leitar höfund-
ur til þeirra, þegar hann lýsir sjóferð
og vetrarríki? Eins og kunnugt er, var
fornskáldum mjög tamt að kveða um
siglingar, en hins vegar hefur lítið
verið um slíkar lýsingar á íslenzku í
óbundnu máli, þegar Fóstbræðra
saga var rituð. Því var eðlilegt, að
höfundur sækti fyrirmynd að sjóferð-
arlýsingu til dróttkvæða eða yrði fyr-
ir áhrifum af þeim. Um vetrarlýsing-
ar horfir að vísu öðruvísi við, þar
sem lítið hefur varðveitzt af kveð-
skap um það efni. Þó er enn til brot
af fornu kvæði um vetrarríki, og er
ekki ósennilegt, að höfundur Fóst-
bræðra sögu hafi þekkt það, og verð-
ur nánar að því vikið síðar.
í fyrri vetrarmyndinni, sem brugð-
ið er upp í Fóstbræðra sögu, eru
frostið og fjúkið persónugerð og lát-
in kveða eins konar tvísöng, sem val-
ið er sannnefnið helgaldur. En þeir,
sem inni sitja, eiga þess kost að sjá
aðfarir þeirra hjúanna með því að
skyggnast út. Mynd þessi er efalaust
upprunalega sótt til seiðs; galdur var
kveðinn, þegar hann var framinn. Má
í þessu sambandi benda á lýsinguna
í Laxdæla sögu: „Síðan lét Kotkell
gera seiðhjall mikinn. Þau færðusk
þar á upp öll. Þau kváðu þar harð-
snúin fræði; þat váru galdrar. Því
næst laust á hríð mikilli.“ Og síðar í
Laxdæla sögu er öðrum seið lýst, og
var mönnum þá boðinn varnaður á
að horfa út, og sá, sem stóðst ekki þá
freistingu, lét líf sitt. Má því með
sanni segja, að galdur þeirra Kotkels
væri helgaldur.
Hið skáldlega orðalag „að kveða
helgaldur“ hlýtur að stafa af því, að
höfundur Fóstbræðra sögu hefur haft
vísu í huga, þar sem þessi mynd kom
fyrir. Þessi vísa hefur veriö veðurlýs-
ing, sem gerð var með líkingu af seiði.
En nú er fyrirmynd þessi glötuÖ eins
og meginið af hinni fornu náttúru-
lýrikk íslendinga.
Síðari vetrarmyndin sýnir enn
skýrari dróttkvæöaáhrif en hin fyrri.
Hér er vetrarstorminum líkt við
hund, sem geyr látlaust og tyggur all-
ar jarðir með kuldatönnum. Kenn-
ingin elris hundr (vindur) er ekki
123