Tímarit Máls og menningar


Tímarit Máls og menningar - 01.07.1957, Síða 81

Tímarit Máls og menningar - 01.07.1957, Síða 81
„BERJIZT FYRIR FRELSl“ Ekki hefur Chaplín sagt neitt sera geri slíka túlkun sennilega. Þó hefur ekki skort á hvatningar til hans um aff gagnrýna þá leiðtoga, sem bera rauffa fána, og „veslings mennina" sem fylgja þeim. En hvaff sem þessu Hffur voru Hearst, Wall Street og dr. Göbbels á einu máli um það hvaff í Nútímanum fælist. I Bandaríkj- unum, einkum utan New York, varff myndin fyrir hinni verstu gagnrýni, og ágóðinn af henni varð næsta rýr. Hins vegar varff hún mjög vinsæl í Evrópu, í París, Lundúnum og ekki sízt í Moskvu. I Þýzkalandi bannaffi ritskoffun nazista Nútímann, og Göbbels fól fulltrúa sínum í París að höfða mál gegn Chaplín fyrir stuld. Áróðursstjóri Hitlers hafffi 1933 lagt undir sig þýzka kvikmyndaiðnaffinn í sam- ráði viff auffjöfrana þýzku. Meffal dóttur- fyrirtækjanna erlendis var parísarfélagið Tobis. Árið 1932, fyrir daga Ilitlers, hafði þaff félag sent frá sér mynd René Clairs Lifi frelsiS. Þar liafði kvikmyndastjórinn franski fjallaff um vandamál atvinnuleysis og vélvæðingar. I þessari einkar perónulegu mynd mátti greina frjó áhrif frá Chaplín, en snilligáfu hans hafði René Clair hyllt 1931 meff þessum orðum: ÞaS gleymist alltof oft hvaS viS eigum honum aS þakka. Hvers vegna veitum viS okkur ekki oftar fiá liamingju aS hrífast skilyrSislaust og hiklaust? Chaplín fœr okkur til aS gleyma allrí atvinnumennsku kvikmyndarínnar, steingervingum hennar og brúSum, fjárhaldsmönnum hennar, tog- streitu og þrœldómi. Aldrei getum viS lýst eins og vert vœri ást okkar, auSmýkt og þakklceti andspœnis verkum hans. René Clair hafði skrifaff kvikmyndasög- una Liji frelsiS og sjálfur sett hana á svið, en samt hafffi hann samkvæmt lögum engan höfundarrétt á mynd sinni. Þannig gat Tobis lialdið því fram aff Nútíminn væri stæling á Liji frelsiS. Án samþykkis kvik- myndasnillingsins franska fór þýzka félagiff í mál og hélt því fram að hliðstæð atriffi kæmu fyrir í myndunum báffum, t. d. vinn- an við færibandiff og samanburðurinn á fangelsinu og hinni vélvæddu verksmiðju. Þaff er sennilegt aff Chaph'n hafi þekkt myndina Lifi frelsiS og aff hann hafi oft veriff búinn aff sjá hana, þegar hann skrif- affi Nútímann. En René Clair kollvarpaði hinni nákvæmu röksemdafærslu Tobis-lög- fræðingsins: þessi mikli affdáandi Chaplíns lýsti yfir því þegar í upphafi, aff það væri honum mikiff ánægjuefni ef hann hefði get- aff lagt eitthvað af mörkum, hversu lítið sem þaff væri, til affstoðar lærimeistara sínum. Dómstóllinn taldi þennan vitnisburff hins raunverulega höfundar myndarinnar Lifi frelsiS fullnægjandi, og Tobis tapaði málinu. Hvaff sem líður árásum og gagnrýni er Nútíminn, ásamt myndinni AxliS vopnin, eitthvert frumlegasta og þróttmesta verk Chaplíns. Aldrei hefur hann fjallaff á skýr- ari hátt um brennandi vandamál. Það hefur verið reynt aff halda því fram aff þjóðfélags- gagnrýni hans sé affeins árás á vélvæffing- una og Chaplín hefur veriff talinn í hópi þeirra sem vildu, líkt og Gandhi, leggja vefnaðarverksmiffjur niður og láta spuna- rokkinn taka við. Chaplín hrakti þessa túlkun sjálfur í hinu mikla „ákalli til fólks- ins“ sem hljómaffi í lok EinræSisherrans. Þar sagði hann með skírskotun til setning- ar úr guðspjöllunum: SkrifaS stendur: ,.GuSsríki er hiS innra í ySur“. (Lúkas 17). Ekki í einum manni, ekki í hópi manna, heldur í öllum mónnum. Og þiS, þiS eruS jólkiS, þiS hafiS valdiS. ValdiS til aS skapa vélar. ValdiS til aS skapa gæfu. Chaplín telur vélamar sjálfar ekki færa ógæfu, heldur gæfu, ef þær eru á valdi 159
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96
Síða 97
Síða 98
Síða 99
Síða 100
Síða 101
Síða 102
Síða 103
Síða 104
Síða 105
Síða 106
Síða 107
Síða 108
Síða 109
Síða 110
Síða 111
Síða 112
Síða 113
Síða 114
Síða 115
Síða 116

x

Tímarit Máls og menningar

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Tímarit Máls og menningar
https://timarit.is/publication/1109

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.