Tímarit Máls og menningar - 01.07.1957, Blaðsíða 102

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
Óþarfi mun að rekja hér efni Brekkukot9-
annáls eða telja upp persónur hans. Þeir
fslendingar, sem ekki lesa núorðiS hverja
nýja hók eftir Laxness strax er hún kemur
út, eru varla mælandi málum; og slíkir
myndu varla lesa þessar línur heldur. Læt
ég því fyrir mitt leyti nægja þá staðhæfingu,
að flestar persónur Brekkukotsannáls standi
fyllilega jafnfætis þeim persónum öðrum,
sem H. K. L. hefur bezt gert; sumar eru þó
allt að því nýjar af nálinni í bókmenntum
okkar, svo sem þau Draummannshjón og
maddama Strúbenhols, að ógleymdum Garð-
ari Hólm. Athyglisvert er það og kemur vel
heim við það yndislega í frásagnarhætti Álf-
gríms sögumanns, eins og hann er beztur,
hve persónulýsing er yfirleitt lausari við
afkáraskap en einatt áður í bókum Laxness.
Fyndni hans er nú góðlátlegri en nokkru
sinni fyrr, og miklu nær því að vera húman
fyrir bragðið. Blærinn yfir skoplegum lýs-
ingum persóna leiðir hugann að smáþætt-
inum um Beintein á Fagurhóli og „fræbúð-
inginn“ í „Vefaranum mikla frá Kasmír“,
frásögn sem er nokkuð sérstæð í verkum
Laxness fram eftir. Það er þetta yndislega,
góðlátlega og þó svo skoplega, sem einkenn-
ir t. d. lýsinguna á velflestum gistivinum
Brekkukots. Þeir eru hæfilega broslegir, án
þess að skíni í gegn að heilli þjóðfélags-
eða atvinnustétt sé ætlað að standa uppi
sem viðundur, eins og einatt hefur átt sér
stað í verkum hans og orkað tvímælis.
Undantekning er þó de la Gvendur, kaup-
maðurinn. Þar er skotið yfir mark.
Vert er að minnast alveg sérstaklega i
söngvarann Garðar Hólm. Hann hlýtur að
teljast ein af helztu persónum bókarinnar,
og tilvist hans hefur komið ýmsum til að
þykjast finna megintilgang höfundar með
verkinu, hvorki meira né minna, sem sé: að
henda á fánýti frægðarinnar. En athugum
þetta nánar.
Garðar Hólm er látinn vera heimsfrægur
í 9Ínum fæðingarbæ; allir eru látnir trua
því, alltént opinberlega, að hann hafi með
góðum árangri sungið fyrir páfa og aðra
heimsins mektarmenn, og hafi gert nafn
íslands frægt um víða veröld. En glám-
skyggn má sá lesandi vera, sem ekki grunar
frá upphafi, að hér var um blekkingu að
ræða, sem og kom á daginn; að þetta var
einn tragíkómískur sjónleikur, sem endaði
með sjálfsmorði veslings mannsins -— hann
var nefnilega alls ekkert frægur. í bókinni
kemur hvarvetna skýrt fram, að frægð hans
er blekking, endaþótt lesandinn sé auðvitað
ekki leiddur í allan sannleika fyrr en undir
lokin. Þá verður manni að spyrja: hvað er
í rauninni verið að gefa í skyn? að hverju
er verið að skopast? Frægðinni? — Nei.
Frægðin sem slík kemur hér ekki við sögu;
það er enganveginn verið að tala um raun-
verulega frægan mann. En það er talað um
mann, sem fámennri klíku var akkur í, að
talinn væri frægur af íbúum höfuðstaðarins
tilvonandi. Og þessir hrekklausu þorpsbúar
létu blekkjast — meira að segja anzi ræki-
lega — og þeir einir standa uppi hlálegir að
lokum, að ógleymdum þeim sem að blekk-
ingunni stóðu. Segja má því, að H. K. L.
f jalli hér um hina viðurkenndu lygi og þann
almenning sem trúir flestu sem að honum
er rétt; en að hann sé hér að gefa í skyn
„fánýti frægðarinnar“, það er af og frá. Ég
ætla honum ekki að fara svo rangt að hlut-
unum, hafi slíkt verið tilgangur hans.
Um Brekkukotsannál í heild vil ég ann-
ars segja þetta: Hann er sízt áfellisverður
fyrir það sem hann er, jafn ágætlega og
hann er saminn á flestan hátt. Miklu frem-
ur ber að harma hitt, hvað hann ekki er:
tímabær. — Okkur, sem vart höfðum séð
dagsins 1 jós um það leyti sem H. K. L. skrif-
aði jafn aktúela bók og „Vefarann mikla
frá Kasmír“, þótt gölluð sé, finnst Brekku-
kotsannáll harla fjarri þeim tíma og því
rúmi sem við nú hrærumst í; og fjarri þeim
180