Tímarit Máls og menningar - 01.02.1960, Blaðsíða 84

TIMARIT MALS OG MENNINGAR
séu fórnarlömb kalda stríðsins. Hann hefði
ekki orðið svona dáður erlendis og ekki
verið skammaður eins heima fyrir, ef ekki
ríkti jafnmikil tortryggni á milli Banda-
ríkjanna og Sovétríkjanna og raun ber
vitni.“
Ég spurði Erenburg hvort hann kærði
sig um að heyra hvaða rök lægju til þess að
svo margir rithöfundar og gagnrýnendur
hefðu brugðizt við málinu eins og þeir
gerðu. Hann brosti og sagðist halda að
liann þekkti öll þau rök. Ég sagði að þetta
hefði í rauninni aðeins verið kurteis aðferð
hjá mér til að fá tækifæri til að láta í fjós
mitt eigið álit. Hann brosti enn og sagði
mér að halda áfram.
Ég sagði honum að þegar ég ræddi um
Pasternakmálið við rússneska gagnrýnend-
ur klifuðu þeir stöðugt á því, að ekki léki
vafi á því að bókin væri gagnstæð anda
byltingarinnar. Við að hlusta á þessi rök
virtist mér sem rússneskir rithöfundar
fyndu sig knúða til að færa sönnur á, að
bókin væri sek um það sem hún var ákærð
fyrir.
En þetta væri málinu í rauninni alveg
óviðkomandi, að rnínu viti. Gerum ráð fyrir
að Zivago læknir sé andbyltingarrit. Hvaða
máli skiptir það? Hví eiga rithöfundar ekki
að bafa leyfi til að hafa rangt fyrir sér —
þ. e. rangt samkvæmt viðteknum eða fyrir-
skipuðum reglum? Hví má ekki fá lesend-
unum vald til þess að dæma mn hver sé boð-
skapur rithöfundar? Hví á að fá starfs-
liræðrum hans slíkt vald? Þar við bætist,
að refsivöndurinn var ekki reiddur yfir
Pasternak fyrr en eftir að bann liafði feng-
ið Nóbelsverðlaunin. Hvaða afbrot hafði
Pasternak framið að hann verðskuldaði
jafn harðan dóm: raunverulega bannfær-
ingu? Ekki átti Pasternak sæti í sænsku
akademíunni, sem úthlutaði honum frægð-
inni.
Erenburg reis á fætur og gekk út að
glugganum. Hann er nálægt sjötugu. Mér
hafði verið sagt, að þegar hann vinni hætti
bann ekki fyrr en hann er orðinn iirmagna
af þreytu. Ég fékk samvizkubit af því að
bafa eytt svona miklu af tíma lians og stóð
upp til að fara.
Hann bað mig að setjast aflur. Hann
sagði ég mætti ekki halda að hann hefði
staðið upp til þess að gefa mér í skyn að
hann væri tímabundinn. Hann hefði bara
þurft að teygja úr sér.
„Pasternak. Auðvitað hef ég rnína skoð-
un á honmn. Ég met liann mikils sem Ijóð-
skáld. Sem sagnaskáld bef ég sitthvað við
liann að atlmga. En það skiptir ekki máli.
Kg sagði áðan að allt Pasternakmálið væri
afsprengi kalda stríðsins. Það sem gerðist
verður ekki aftur tekið. Ahugamál mitt er
að vinna að því að grafizt verði fyrir rætur
meinsins. Ef við getum einhvernveginn
losnað við tortryggnina og dregið úr stríðs-
óttanum, hlýtur andrúmsloftið í menningar-
málum að batna.
Ég geri það litla sem ég get sem formað-
ur friðarnefndar Sovétríkjanna. Ég er svo
vel settur að hafa komið til Ameríku og ég
þekki nokkra af rithöfundum ykkar. Þess-
vegna get ég tekið afstöðu gegn ummælum
um Ameríku, sem ég veit að eru ósönn.“
Var nokkur áhætta samfara því að taka
upp hanzkann fyrir Bandaríkin þegar þau
eru gagnrýnd í Sovétríkjunum?
„Sumir halda því fram að ég sé það sem
kallað er „pro-West“. En ég tel mig ekki
„pro“ eitt eða neitt. Eitthvert mál kemur
upp. Ég kann að hafa mína skoðun á því;
ég þekki kannski einhverjar staðreyndir
sem ég held að ættu að koma fram. Auð-
vitað er áhættan nokkur. Enginn ætti að
gerast rithöfundur, ef hann er ekki við því
búinn að þola þung högg öðru hverju.
Starf rithöfundarins er ekki auðvelt ef
cillhvað er í hann spunnið. En þér megið
ekki halda að ég fái pústra aðeins hér
74