Tímarit Máls og menningar - 01.02.1960, Blaðsíða 61

HVÍTRAMANNALAND
eða hver sem frásögn þessa fyrstur
færði í letur, haft sögn af afdrifum
Ara Mássonar í fjarlægu landi. Hins
vegar má það heita ósennilegt, að
nöfnin á löndunum Hvítramanna-
landi, írlandi hinu mikla og Vínlandi
hinu góða hafi fylgt þeirri frásögn.
Ef til vill hefur fræðimaðurinn og
skáldið aukið þeim atriðum við til að
auka hróður forföður síns. Skal nú
ekki lengur látið bíða að greina frá
legu Hvítramannalands.
3
í útlendum landfræðiritum fornum
er getið um kynjaland austur í Asíu,
og er það kallað Albaníaland í ís-
lenzkri þýðingu. Hauksbók varðveitir
meðal annarra merkilegra hluta drög
að heimslýsingu, sem er þýdd eftir út-
lendum ritum. Finnur Jónsson hefur
gert grein fyrir hennildum hennar í
útgáfu sinni af Hauksbók, og verður
það ekki rakið hér. Telur Finnur, að
íslenzka verkið muni vera frá því um
1200. í heimslýsingu segir svo: „Til
norðurœtlar frá Indíalandi er nœst
Bactríaland, og þar er Kvenland; á
því landi eru engir karlar. Þar í hjá
er Albaníaland; þar eru menn bornir
hvítir sem snjór, en þeir sortna svo
sem þeir eldast. Þar er kaldast þess,
er byggt er í heiminum. Þar eru
hundar svo stórir og sterkir, að þeir
bana yxnum og óarga dýrum." Hér er
rétt að minna á, að þetta goðsögulega
land dregur heiti af latneska orðinu
albus, sem merkir hvítur. íslendingar
gátu því vel kallað það Hvítramanna-
land. Þótt kynjalands þessa sé minnzt
hér, er það ekki af því, að íslendingar
hafi þurft að seilast svo langt eftir
fyrirmynd að Hvítramannalandi. En
höfundur Eiríks sögu virðist hafa
þekkt svipað rit og heimslýsinguna í
Hauksbók, og því er ekki ósennilegt,
að lýsingin á Albaníalandi hafi stuðl-
að að notkun nafnsins Hvítramanna-
land í þeirri sögu.
A þeim tíma, sem Ari Másson ýtti í
hinzta sinn úr Reykhólavör, var nafn-
ið Alba eitthvert algengasta heiti á
Skotlandi, og svo heitir Skotland enn
á vorum dögum á írsku og gelísku.
Áður fyrr voru nöfnin Alba og Albion
notuð um allt Bretland, eins og víða
kemur fram, meðal annars í Kirkju-
sögu Beda prests hins fróða. Á síðara
hluta 9. aldar og síðan hefur heitið
Alba þó einungis verið notað um
Skotland. Seint á 9. öld náði konung-
urinn yfir írsku héröðunum á Vestur-
Skotlandi yfirráðum yfir Péttum, og
eftir það er Skotland jafnan kallað
Alba, og írsk (eða gelísk) tunga réði
brátt niðurlögum péttneskunnar í
Skotlandi. Nafnið Alba kemur fyrir í
lítt breyttri mynd í íslenzku þýðing-
unni á Bretasögum, en hún mun hafa
verið gerð seint á 12. öld. í Bretasög-
um er svo komizt að orði: „En Alban-
actus tók það ríki, er þá hét af hans
nafni Albaniam; það heitir nú Skot-
land.“ Að sjálfsögðu hefur lærðum
51