Tímarit Máls og menningar - 01.02.1960, Blaðsíða 69

UM NOKKUR BREF MATTHIASAR JOCHUMSSONAR
þetta skáld var um leið einhver mesti
andlegur einstæðingur þjóðarinnar,
dæmdur til „Síberíu sálarfrostsins“
eins og hann kemst að orði í bréfi til
hins unga vinar síns, Hannesar Haf-
steins. I bréfum Matthíasar andar
stunduin örvinglun vegna hlutskiptis
síns við prestskap á íslandi: „Annars
vil eg kveðj a þetta — þetta land; væri
eg ekki á því alinn skyldi eg hrópa
það út sem hundaland og hormera-
patríu.“ (Bréf iil H. Hbls. 49.1 En
sárast sveið honum hin andlega ör-
tröð á íslandi, mókið, ládeyðan, og
öfundaði aðrar þjóðir fyrir það, „að
hjá þeim er líf og debat og flokkar og
diskussionir og stríð og hreyfing.“
(Bréf, bls. 378, til séra Valdimars
Briem 1887.) í fásinni og einveru
reynir hann eftir mætti að fylgjast
með öllum nýjungum í trúmálum,
bókmenntum og vísindum, lítur for-
vitnum spurulum augum á þau við-
fangsefni, sem vakna í hugmynda-
heimi 19. aldar, og jafnan verður það
vandamálið áleitnara við hann. hvern-
ig skipa skuli trú og vísindum. Hann
mun lengi hafa verið einn um þetta
viðfangsefni meðal kirkiunnar manna
íslenzkra. Að minnsta kosti kvartar
hann um einveruna í bréfi til Valdi-
mars Briem, 29. júní 1891: „Mikill
stórskaði er það og sorg fyrir mig,
sem tel þig með hinum allra merkustu
andans mönnum, sem okkar tungu
tala, að þú varst tómur sveitaprestur.
og getur mjög lítið fylgt hinum mesta
debat, og langmerkasta: probleminu
trú og vísindi. Þú getur nú að vísu
sagt: Hvað vinnur þú meira eða
græðir? Þú sem þykist fróðari vera
um þessa baráttu? Og satt að segja
er svar mitt: Eg veit ekki. Einasta
liggur mér líka á vörum þetta: Þá
vœri einn maSur á íslandi sem skildi
mig — og sampíndist með mér.“
(Bréf, bls. 390.)
Allt til æviloka vafðist þetta við-
fangsefni fyrir séra Matthíasi og hann
fór svo í gröfina, að hann hélt bæði
guðstrú sinni og mannviti. Þó har
það stundum við, að hann leyfði sér
að efast um tilveru guðs, ekki af
skynsemisástæðum, heldur af mann-
úðarástæðum. Árið 1913 skrifar
hann Steingrími Thorsteinsson forn-
vini sínum þessi orð: „Eða hver
mundi ekki kalla mig abnorm eða vit-
skertan, þegar ég færi að segja frá
næturstundum og stefnuförum sálar-
innar til Guðs dyra, til að krefja hann
svars og réttlætingar gerða sinnar
stjórnar á þessum útburðú sem við
byggjum og köllum jörð. T. d. Drott-
inn (sem við köllum)! segðu mér:
hvernig stendur á með þessar 100
þúsundir, sem í nótt kveljast í myrkra-
stofum eða eru að deyja? Hvernig er
með þetta Rússland? Þetta á Balk-
an?“ (Bréf, bls. 112). Þannig gat
hinn gamli þjóðkirkjuprestur spurt á
hljóðum andvökunóttum þegar efinn
um almætti drottins sótti á hann. En
guðstrú hans stóð af sér alla storma.
59