Tímarit Máls og menningar - 01.05.1961, Blaðsíða 75

UMSAGNIR UM BÆKUR
hefur gert leikþætti, sem sverja sig mjög í
ætt við smásögurnar, meitlaða að formi og
búa yfir fleiru en liggur á yfirborði.
En leikþættir hans hafa þó ekki vakið þá
athygli né hlotið þá viðurkenningu, sem ég
tel þeim verðuga, og það þótt einn þeirra
þátta yrði mörgum minnisstæður, er hann
var fluttur í útvarp fyrir nokkrum árum.
Hann er enn í minnum, þegar urmull ann-
arra erlendra og innlendra leikþátta liggur
í dyngjum í skotum gleymskunnar. Ef til
vill erum við svo treg að tala um Halldór
sem leikþáttasmið, af því að okkur finnist
hann ekki geta átt annars staðar heima en
í smásagnagerðinni, þar höfum við notið
svo minnilegra stunda, að þar viljum við
koma til móts við hann og annars staðar
ekki.
Þessi afstaða okkar til okkar dáða smá-
sagnasmiðs kemur þó sjálfsagt enn frekar
fram gagnvart enn nýju listformi, sem hann
hefur valið sér hin síðari ár, og það er form
skáldsögunnar, rómansins. Fyrir nokkrum
árum kom sagan Innan sviga, þar sem Hall-
dór gerði það frávik frá smásagnaforminu,
að hann skellir 154 blaðsíðna lífssögu innan
sviga inn í 8 blaðsíðna andlátssögu um-
komulauss aumingja. Það er ekki ofmælt,
þótt sagt sé, að dáendur Halldórs stóðu dá-
lítið vandræðalegir frammi fyrir þessu fyrir-
bæri. Mörgum varð tregt tungu að hræra,
og sjálfsagt hafa margir huggað sig við það,
að þeir þyrftu ekki í annað sinn að standa
frammi fyrir vini sínum í þessu formi og
gera því skil fyrir sjálfum sér og öðrum,
hvernig þessi nýi búningur klæði hann.
En vinur vor Halldór lét oss ekki verða
að þeirri von vorri, en margfaldar afköst
hins nýja forms, eftir því sem fram líða
stundir. Nú hafa komið út tvær nýjar sögur
eftir hann með árs millibili. f hittifyrra kom
Fjögra manna póker. Þá sögu hika ég ekki
við að telja bezta íslenzka skáldsögu þess
árs, verðlaunasögur ekki undanteknar. Hún
er samsafn þátta, sem liver fyrir sig minnir
svo elskulega á smásögurnar hans, en svo
eru þessir þættir felldir saman í dramatíska
heild á hinn listfengasta hátt. Maður lifir
með hverri persónu sögunnar, þekkir hana
út og inn að lestri loknum, ann þeim öllum
og er kominn á vit þeirra á nýjan leik í tóm-
stund sinni, áður en maður veit af.
Skáldsagan í fyrra þykir mér ekki eins
góð. Þó er hún ef til vill enn heilsteyptari,
hún er einfaldari að gerð, og ég hygg vand-
fundna brotalöm á byggingu hennar. Frá-
sögnin er látlaus, nákvæm og hver setning
lifandi, svo að beztu smásögur hans standa
ekki framar í þeirri grein. En sagan sem
heild talaði ekki til mín, persónurnar tala
ekki til manns þvf máli, sem maður hefur
áhuga á að hlýða, það vantar persónuleika,
sem maður hefur nautn af að komast í
kynni við, söguna skortir dramatíska at-
burði og fer því á mis við dramatíska
spennu og ris. Ég get ekki hugsað mér fá-
tæklegra tiltæki en að fara að stíga ofan á
höndina á sjálfum sér og snauðara tilefni
til frásagnar. Lengd bókarheitisins, sem er
svo ofboðsleg, að ég tími ekki að eyða
pappír undir það, sýnir ef til vill öðru Ijós-
ara, hve erfitt er að henda reiður á dramat-
ískum punktum í frásögninni.
Það er furðulegt, upp á hverju miklir
listamenn geta fundið til að reyna afl sitt.
Það er eins og Halldóri hafi hugkvæmzt að
freista, hvort hægt væri að gera stórmerki-
legt verk úr ómerkilegum efniviði. Og mað-
ur getur dáðst að, hve langt hann hefur
komizt. Svo langt kemst hann, að maður les
söguna spjalda milli, án þess að það flögri
að manni að láta sér leiðast, og maður legg-
ur bókina frá sér sannfærðari en áður um
frábæra kunnáttu höfundar í því að segja
sögu. Þá er bara að bíða eftir því, að næsta
saga komi, og stórbrotnara og hugstæðara
söguefni verði þá tekið til meðferðar.
Gunnar Benediktsson.
153