Tímarit Máls og menningar - 01.05.1961, Blaðsíða 69

ERLEND TÍMARIT
tekst að segja sannleik sem liggur í augum
uppi, verð ég bæði glaður og hreykinn, því
ekkert er eins erfitt og að uppgötva grund-
vallarsannindi (umdeild líka, eins og öll
sannindi, en hvaða máli skiptir það!); við
ættum alltaf að vera að uppgötva þau. Ég
get aðeins fullyrt og endurtekið, að leikhús
er leikhús, heimspeki eða siðfræði er heim-
speki eða siðfræði. Er tónlist nokkuð annað
en tónlist? Hefur nokkrum manni nokkurn-
tíma dottið í hug að blanda siðfræði eða
efnafræði í tónlist? Eða stjömufræði í
höggmyndalist?
Auðvitað erum við öll hluthafar í verð-
mætum sem standa okkur ofar og stjóma
gerðum okkar. Þessi verðmæti renna vafa-
laust saman í eitt á yztu mörkunum — með
yfirskilvitlegum hætti; en þeir vegir sem
þangað liggja eru ólíkir. Hugsanir sem
nienn kunna að finna í leikhúsverki eru
ekki kjami þess; þær ættu ekki að vera
opinskáar, heldur skilyrðislausar. í leikhúsi
eru hugmyndimar hold og blóð, tár eða
hlátur, raunveruleg reynsla návistar eða
fjarvistar, lifandi líf. Ég leitast aðeins við
að skapa frumstætt leikhús með myndum,
litum, röddum, hreyfingu og tilburðum,
hlutum úr tré og máluðum bjálkum — og
orðum einnig (stundum of fáum, stundum
of mörgum), orðum sem ekki þýða neitt, að
minnsta kosti ekki í vanalegum skilningi,
nema hvað þau eru óaðskiljanlegur þáttur í
því sem fram fer á sviðinu. Ég hef and-
styggð á rökræðuleikritinu sem er byggt
eins og reikningsdæmi, þannig að lokaatrið-
in eru rökrétt afleiðing af fyrstu atriðunum
sem þá eru skilin sem forsendur. Rökleiðsla
er sannanir; örlögin eru hinsvegar tvímæla-
laus og hlýða ekki rökum.
Síðastliðin fimmtíu ár hefur mikið verið
rætt um hnignun leikhússins. Þetta kemur
til af því, að leikhúsið er í rauninni vara-
söm starfsgrein. Þar er ekki hægt að láta
sér mistakast, a. m. k. ekki lengi. Leikhúsið
stenzt aðeins, þegar það þjónar innsta eðli
sínu. Af og til kemur einhver Strindberg,
einhver Pírandello, einhver Ghelderode sem
uppgötvar þetta leikhús í sjálfum sér, end-
urreisir það af einhverri eðlishvöt og færir
okkur það aftur í sinni upprunalegu og
hreinu mynd. Það eru ekki kenningar Pír-
andellos um persónuleikann sem blása lífi
í þetta leikhús, ekki heldur kenningar
Brechts, eða heimspeki Strindbergs, hvorki
ádeilur á klerkastéttina né guðfræði Ghelde-
rode, heldur eru það ástríður þeirra og sýn-
ir, sá skáldlegi og dramatíski heimur sem
þeir hafa vakið, án þess að vita sjálfir, þessi
heimur handan við alla skýra hugsun og
handan við eigið mat höfundarins á verkum
sfnum.
Þegar undanskilið er það líf sem það
skapar, þá ætti leikhúsið, eins og aðrar list-
ir, ekki að þjóna neinu markmiði; það ætti
aðeins að þjóna gagnsleysinu, ekki vera
„skuldbinding", heldur lausn og léttir. Og
þessi sjálfgleymska, þessi lausn frá heimi
gagnsemdanna er okkur bráðnauðsynlegt
gagnsleysi, ef ég mætti orða það svo, endur-
næring og fró.
Geir Kristjánsson þýddi úr Theater Arts.
147