Tímarit Máls og menningar - 01.05.1961, Blaðsíða 64

TIMARIT MALS OG MENNINGAR
mönnum neitt.“ Þetta er ekki rétt: lítið á
sögu beggja landanna og samskipti jieirra.
Þau hófust 1848 þegar þið reynduð að fá
Kúbu keypta fyrir 100 milljónir dollara. Þið
reynduð aftur nokkruin árum síðar, en
Spánn vildi ekki selja. Bandaríkin undu
því illa. Suðurríkin vildu koma þrældóms-
fjötrunum á Kúbu, og þegar bún fékkst ekki
keypt, gáfu nokkrir sendimenn Bandaríkj-
anna út „Ostend-yfirlýsinguna“. Þar segir
að landfræðilega sé Kúba hluti af Banda-
ríkjunum; ef þau geti ekki fengið hana
keypta, hafi þau „samkvæmt öllum guðs og
manna lögum rétt til þess að taka hana með
valdi.“
Til þess kom ekki: Kúba var áfram undir
oki Spánverja; og við héldum áfram baráttu
okkar til að losna undan því oki. Seint á
sjötta tug 19. aldar hófum við uppreisn, sem
stóð í næstu tíu ár; við kröfðumst þess að
þrælum yrði gefið frelsi og að Kúbumenn
fengju sjálfir að ráða málum sínum. En
þrælarnir fengu ekki frelsi fyrr en tuttugu
árum síðar og Kúba hlaut ekki sjálfstæði.
Loks árið 1895 gerðu Kúbumenn uppreisn
á ný, innblásnir af eldmóði José Martí.
Spánverjar sendu tugi þúsunda hermanna á
vettvang, en þeir gátu ekki ráðið niðurlög-
um skæruliðanna. Næsta ár sendu Spán-
verjar mikinn hershöfðingja og hann
„breytti Kúbu í safn fangabúða", og í þeim
varð þjóðin að þola hörmungar.
Baráttan var löng og hörð og jarðir lögð-
ust í eyði, en bandarískir kaupsýslumenn
högnuðust á eymd okkar. Þeir keyptu land
eftir eyðinguna. A síðustu tveim tugum 19.
aldarinnar sóttust amerískir bankamenn
mjög eftir sykurplantekrum. Árið 1896
höfðu þeir eignazt um 30 milljónir dollara
af eigum okkar. Þeir keyptu líka kúbansk-
ar námur — járn-, nikkel- og mangannám-
ur. í byrjun 20. aldar áttu Bandaríkjamenn
sykur- og tóbaksplantekrur og námur á
Kúbu að verðmæti 50 milljónir dollara.
Hvað höfðust Kúbumenn að meðan þessu
fór fram?
Þeir unnu eins og venjulega þegar vinnu
var að fá.
En þeir héldu líka áfram frelsisbaráttu
sinni gegn Spánverjum. Flest önnur lönd
Suðurameríku höfðu þá fyrir áratugum
varpað af sér oki Spánverja, en Kúbumenn
áttu enn í höggi við þá um aldamótin.
Og svo komu bandarískir sjóliðar. Bylt-
ingar okkar Kúbumanna — fyrst gegn Spán-
verjum og síðan gegn Bandaríkjamönnum
— urðu með skemmra millibili en í flestum
öðrum löndum Suðurameríku. Fyrst héld-
um við, að þið ætluðuð að hjálpa okkur til
að fá frelsi — en reyndin varð önnur. Árið
1901 neyddu Bandaríkin upp á okkur plagg,
sem þeir nefndu Plattviðaukana og í raun
og veru rændu okkur sjálfstæði. Þeir veittu
Bandaríkjamönnum „rétt“ til að koma til
Kúbu með vopn í hendi til þess að sjá svo
um að stjórnin hér verndaði bandarískar
eignir. Og þeir notuðu sér þenna rétt.
Fyrst komu þeir 1899, áður en Plattvið-
aukarnir urðu til. Einn af hershöfðingjum
ykkar lagði eyjuna undir sig með hersveit-
um sínum — þegar við höfðum að mestu
hrakið Spánverja af höndum okkar. Banda-
rísku hermennirnir fóru aftur 1902, en
áskildu sér um leið rétt til að hafa flotastöð
— fyrir 2000 eða 3000 dollara á ári! — við
Guantánamoflóa. Enn í dag, í ágúst 1960, er
þessi flotastöð þarna.
En sagan endurtók sig: bandarískur her
kom aftur 1906, og enn á ný 1912 og 1917.
— Ofbeldi og peningar, peningar og ofbeldi.
Getið þið skilið hvers vegna við höfum
komizt á þá skoðun, að þetta tvennt sé jafn-
an efst í huga Bandaríkjamanna?
Dollarinn og fáninn, þeir voru eitt og hið
sama í augum okkar. Rétt fyrir aldamótin
fóru aðeins 10% af sykurframleiðslu okkar
gegnum sykurverksmiðjur í eigu Banda-
ríkjamanna. Rétt fyrir fyrri heimsstyrjöld-
142