Tímarit Máls og menningar - 01.05.1961, Blaðsíða 76

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
Sig/ús Blöndal:
Endurmmningar
Hlaðbúð.
Reykjavík 1960.
Íðustu tíu árin sem Sigfús Blöndal lifði
greip hann í það öðru hverju að skrifa
endurminningar sínar, en entist ekki aldur
til að ljúka meira en því sem gefið er út í
þessari bók. Hún nær yfir æskuár hans á fs-
landi og endar á því er hann siglir til náms
við Hafnarháskóla, tæpra átján ára að aldri.
Sú saga sem í bókinni er sögð snýst því ekki
um stórviðburði á veraldarvísu, hún segir
frá æskuárum fátæks drengs sem fyrir ágæt-
ar námsgáfur og tilstyrk góðra manna komst
í gegnum latínuskóla og lauk stúdentsprófi.
Sh'kt þykja ekki miklar fréttir nú á dögum.
En þegar haft er í huga að þeir voru ekki
nema sex stúdentarnir sem útskrifuðust
1892, ntá verða nokkru Ijósara hversu
þröngt var nálaraugað sem íslenzkir náms-
menn þurftu að komast í gegnum um þær
mundir, og á ég þar ekki við að námið hafi
verið erfiðara en síðar, heldur hversu mörg-
um fátækt og erfiðar aðstæður bægðu frá
skólagöngu.
Sigfús Blöndal ólst upp til níu ára aldurs
norður í Húnavatnssýslu, síðast á Hegg-
stöðum í Miðfirði. Endurminningar hans
frá þeim bæ eru furðu glöggar og bregða
upp skýrri mynd af lífi bænda á árunum
kringuin 1880. Sigfús hefur sýnilega lagt
mikla alúð við þennan kafla, enda hafði
hann alla ævi mikinn áhuga á menningar-
sögu, og gerði sér fyllilega ljóst að hann
hafði lifað merkileg tímamót í sögu ís-
lenzku þjóðarinnar, lifað stökkið frá mið-
öldum inn í nútímann. Og vegna þess að
hann lifði öll manndómsár sín erlendis sá
hann þessa breytingu að sumu leyti í skýr-
ara ljósi en þeir sem heima sátu og tóku
þátt í breytingunum ár frá ári. Einmitt þess
vegna eru endurminningar manns eins og
Sigfúsar mikils virði til samanburðar við
minningabækur hinna sem heima sátu.
Árið 1883 fluttust foreldrar Sigfúsar til
Reykjavíkur, en Björn Blöndal faðir hans
varð fyrstur til að hefja þar reglubundna
sundkennslu; að auki vann hann fyrir sér
með sjómennsku og hvaða vinnu sem til
féll. En hans naut ekki lengi við. Vorið
1887, þegar Sigfús hafði setið einn vetur í
latínuskólanum, drukknaði faðir hans í
fiskiróðri, og ekkjan stóð ein uppi með
þrjú ung börn. „Fátækt okkar var afskap-
leg,“ segir Sigfús, og munu ekki ýkjur, þó
að hann sé annars fáorður um efnahag móð-
ur sinnar. En góðir menn hlupu undir bagga
og sáu um að hann gat haldið áfram námi.
Nefnir hann þar helzt til Björn M. Ólsen og
Ingunni móður hans, svo og Jón Þorkelsson
rektor og konu hans. Sigfús Blöndal
gleymdi aldrei þeirri hjálp sem hann naut
hjá þessu fólki, og Björn M. Ólsen mat hann
alla ævi meira en aðra menn, enda lýsir
hann Birni svo að ekki þarf að fara í graf-
götur um það hvern hug hann bar til hans.
Lengsti þáttur bókarinnar fjallar um
skólaár Sigfúsar, fyrst í barnaskóla, síðan í
latínuskólanum. Hann lýsir þar ekki aðeins
skólabræðrum sínum og kennurum, heldur
og ýmsum öðrum mönnum sem hann kynnt-
ist á þessu skeiði ævinnar. Þó að þar sé
margt smátt tínt til koma þar fram ýmsir
fletir á kunnum mönnum sem ekki hefur
áður verið varpað á ljósi. Má þar t. d. nefna
lýsingu Sigfúsar á Grími Thomsen, þó að
kynni þeirra yrðu aldrei mikil, því að hún
bætir dráttum í mynd okkar af Grími sem
lítt hafa komið fram í lýsingum annarra
manna.
En framar öllu lýsa þessar endurminning-
ar þó Sigfúsi Blöndal sjálfum, þessum
ágæta manni sem í engu mátti vamm sitt
vita og aldrei hallmælti neinum manni vilj-
andi. „Ég býst ekki við, að eftir mér verði
154