Tímarit Máls og menningar - 01.05.1961, Blaðsíða 14

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
gentína ull, húðir og kjöt, Perú fugla-
drit, Bólivía tin, Mið-Ameríkuríkin
banana og kaffi, Kólumbía kaffi og
kakó, Mexíkó olíu. Verzlun ríkjanna
í Andesfjöllum varð fyrst veruleg, er
Panamaskurður var opnaður skipa-
ferðum 1914. Samfara vaxandi iðnaði
og verzlun mynduðust nýjar stéttir,
borgarastétt og verkalýðsstétt, sem
hlutu að hafa byltingarkennd og vekj-
andi áhrif í hinum lénsku ríkjum.
Mesti tálmi í vegi allra framfara
hefur verið stórjarðeignaskipunin,
en þessi arfur nýlendu- og lénsskipu-
lagsins efldist mjög með aukinni utan-
ríkisverzlun, og stórjarðeigendur not-
uðu einnig ríkisvaldið á 19. öld til
þess að sölsa undir sig geysileg land-
svæði, m. a. sameignarlendur rauð-
skinna. í rómönsku Ameríku er nær
allt jarðnæði í höndum stórjarðeig-
enda, og eiga sumir þeirra jarðir á við
sveitir á íslandi og jafnvel stærri. Ár-
ið 1940 áttu 64.000 stórjarðeigendur
í Brasilíu 338 milljón ekrur lands.
Sjálfseignarbændastétt er mjög fá-
menn nema á Haiti, og nokkuð örlar
á henni í Mexíkó, Kostaríku og nokkr-
um sveitum Brasilíu og Kólumbíu. En
langfjölmennasta stétt í öllum lýðveld-
unum eru peónes, bændur, sem eru
jarðnæðislausir eða eiga lófastóra
bletti og er haldið í vinnumennsku og
skuldafjötrum af stórjarðeigendum.
Krafa sveitaalþýðunnar er, að stór-
jörðunum verði skipt og hefur sú
krafa verið borin fram af mestu harð-
fylgi í Mexíkó. Byltingarnar þar í
landi hafa haft dýpri þj óðfélagsræt-
ur en annars staðar í Ameríku, og þar
hafa bændur sett jarðnæðiskröfuna á
oddinn og barizt undir kjörorðinu
tierra e libertad, land og frelsi. Bænd-
um tókst að knýja fram skiptingu stór-
jarða í borgarastyrjöldinni 1911—
1920. Jarðnæðisskiptingin þar hefur
staðið yfir síðustu fjóra áratugina og
var rösklegast fram gengið á forseta-
árum Lazaró Cardenas 1934—1940.
Lausn þessa máls á þó enn langt í land
í Mexíkó.
Stórjarðeignaskipunin hefur verið
hemill á iðnaði, verzlun og þróuðum
landbúnaði, en afrakstur stórjarð-
anna er sáralítill, því að litlar eða eng-
ar nytjar fást af stórum hluta þeirra.
Skipting stórjarðanna myndi örva
sókn rómönsku þjóðanna til þrosk-
aðri þjóðfélagshátta, skapa arðvæn-
legri landbúnað og brjóta vald stór-
jarðeigenda á bak aftur.
í vitund umheimsins er rómanska
Ameríka vettvangur sífelldra stjórnar-
byltinga. Þessar byltingar hafa þó í
fæstum tilfellum haft verulegar breyt-
ingar í för með sér. Þær hafa verið
innbyrðis átök um ríkisvaldið milli
fámennra hópa úr yfirstéttunum,
flokki stórjarðeigenda, kirkju og hers
og á síðari áratugum kapítalista.
Landsstjórnarmenn þessir hafa síðan
notað ríkisvaldið til þess að slá skjald-
borg um hagsmuni stéttar sinnar eða
vissra hópa, og hafa margir þeirra
92