Tímarit Máls og menningar - 01.05.1961, Blaðsíða 15

DAGRENNING í RÓMÖNSKU AMERÍKU
gerzt ærið fjölþreifnir og sölsað til
sín bæði laust og fast fé. Þessir herrar
vita, að þeir safna glóðum að höfði
sér og hafa því allan varann á og
koma morð fjár úr Iandi. Þeir Batista
frá Kúbu og Jimenez frá Venezúela
eru nýlegustu dæmin um slíka að-
dráttarmenn, enda stukku þeir úr
landi fyrir reiði þjóða sinna. Þá mun
vart skorta skotsilfur í útlegðinni, því
að þeir lifa eins og greifar, annar á
Florída, hinn á Madeira.
Byltingar og erjur yfirstéttanna
hafa lítið snert almúgann, hann hefur
búið sem áður við sult og seyru. A
síðari árum, einkum eftir seinni
heimsstyrjöld, hafa byltingarnar í
rómönsku Ameríku fengið dýpra
þjóðfélagslegra innihald, enda hefur
stéttabaráttan tekið á sig nýja og
ákveðnari mynd með tilkomu og vexti
nýrra stétta.
Orbirgð rómönsku Ameríku stafar
síður en svo af litlum og rýrum land-
kostum, því að álfan ber feykiauð í
skauti sér, málma og orkulindir. Þar
eru í jörðu járn, kopar, sínk, blý,
nikkel, báxít, gull, silfur, saltpétur,
olía og vatnsafl, og að auki er skóg-
lendi mikið og óþrotlegt land til rækt-
unar. Stórveldin hafa þess vegna litið
þessi lönd girndarauga, og hefur þeim
tekizt að koma svo ár sinni fyrir borð,
að ekkert ríki þar getur farið eigin
götur. Álfan hefur verið vettvangur
erlendra ríkja í keppni þeirra um
markaði, hráefni og gróða, og þau
hafa ekki komið þar að tómum kofun-
um, heldur haft ofsagróða af auðlind-
um álfunnar.
Fyrsta auðvaldsþjóðin, sem reið á
vaðið, voru Englendingar, en þeir
höfðu þegar á nýlendutímanum reynt
að ná fótfestu í Suður-Ameríku. Er
nýlendumar hlutu sjálfstæði, hófu
Englendingar víðtæka verzlun við
þessar þjóðir, og treystu þeir jafn-
framt ítök sín þar með fjárlánum og
fjárfestingu og urðu þau einkum sterk
í Argentínu og Uruguay. Árið 1920
nam fjárfesting þeirra í Suður-Amer-
íku 1 milljarði punda. Á ofanverðri
19. öld harðnaði samkeppni og bar-
átta auðvaldsríkjanna svo, að enginn
afkimi eða heimshorn fékk að vera
óáreitt. Þau teygðu armana um allan
hnöttinn. I Suður-Ameríku hófu
Þjóðverjar, Frakkar og ítalir harða
samkeppni við Englendinga, og varð
Þjóðverjum drjúgum ágengt síðustu
tvo áratugina fyrir heimsstyrjöldina
fyrri, en í þeirri styrjöld fóru eignir
þeirra og ítök forgörðum.
Bandaríkjamenn koma lítillega við
sögu Suður-Ameríku nema Mexíkó,
en þeir hrifsuðu helming allra landa
þess og létu Rio Grande skipta lönd-
um. Fram undir lok 19. aldar höfðu
þeir yfrið nóg að sýsla heima fyrir,
en er landnáminu lauk, var þar risin
upp þróttmikil og ágeng stétt kapítal-
ista. Bandaríkjamenn lituðust um og
sáu, að gróðalindir voru við bæjar-
93