Tímarit Máls og menningar - 01.07.1964, Blaðsíða 8

Georg Lukács
Shakespeare og nútíminn
[Fjögur hundruð ára afmælis Shakespeares hefur veriff minnzt víða um heim
í bókum og tímaritum og með leiksýningum. Hér á landi voru sýnd eftir hann
þrjú leikrit á síðastliðnum vetri: Hamlet og Rómeó og Júlía í Reykjavík og
I>rettándakvöld á Akureyri; tvö þau síðastnefndu í þýðingu Helga Hálfdanar-
sonar, en þriðja bindi Shakespeareþýðinga hans kom út um daginn hjá Heims-
kringlu. Grein sú eftir hinn ungverska gagnrýnanda og heimspeking sem hér
er þýdd var samin í tilefni afmælisins.]
List leiksviðsins umbreytir örlög-
um manna í myndir. En mynd-
unum á sviðinu, þeim sem við sáum
í gær, og þeim sem við sjáum enn í
dag, tekst varla nokkurntíma að sýna
okkur þau örlög sem Shakespeare
hermdi frá. Hvað er þá list leiksviðs-
ins? Menn ímynda sér að hún sé fólg-
in í því að hugvitssamur leikstjóri
breyti nöktum orðum í áþreifanlegar
myndir. En í rauninni eru þessi örlög
til staðar í texta Shakespeares. Mynd-
ir leiksviðsins eru oftastnær viðhafn-
arfull eftirlíking eða þá gerræðisleg
eyðilegging og fölsun þess sem þegar
hefur verið tjáð til fulls í orðum.
Orð leiktextans skýra frá á-
rekstrum milli mannanna og þjóðfé-
lagsins, — en þjóðfélagið er bæði
það umhverfi sem þeir lifa í og ör-
lögvaldur þeirra. Leiksviðslist hins
gríska harmleiks er ekki unnt að end-
urskapa með eftirlíkingum marmara-
sala. Hún á rætur sínar að rekja til
eftirsóknar hins gríska borgara eftir
einstaklingsþroska sem veldur því að
hann brýtur af lífi sínu hömlur borg-
ríkisins, og er þó jafnframt ófær um
að yfirstíga þau takmörk sem líf
borgríkisins setur honum. Af þessu
hefur mótazt leiksviðslist gríska harm-
leiksins, hið andlega landslag hans.
Hún er enn dulin í verki Æskýlosar,
þar sem hinni tragísku hefnd er, fyrir
tilstilli guðanna, haldið innan þeirra
skefja sem borgríkið ákveður, en í
verkum Sófóklesar nær spennan há-
marki; þar veldur þróunin frá siða-
lögmálum borgríkisins til siðfræði
einstaklingsins einstæðri og harm-
sögulegri togstreitu milli athafnar-
innar og sálarlífsins, milli persónu-
leika og þj óðfélags. Afleiðingin verð-
ur blanda hlédrægni og flókins sálar-
lífs, sem kom ekki aftur í ljós fyrr
en hjá Shakespeare.
118