Tímarit Máls og menningar - 01.07.1964, Síða 87

Umsagnir um bœkur
Jón Þorláksson
éra Jón Þorláksson á Bægisá hefur vafa-
laust verið kunnastur íslenzkra skálda
um aldamótin 1800, en mjög er nú farið að
fyrnast yfir þá frægð, og tiltölulega fáir
munu gera sér fulla grein fyrir stöðu hans í
íslenzkri bókmenntasögu. Þó skipar hann
þar slíkan sess að ástæða er til að um hann
væri fjallað í heilli bók. Þetta hefur nú
gerzt í þeirri bók sem hér er rætt um,1 og
því mun margur grípa til hennar með nokk-
urri eftirvæntingu. Það skal sagt þegar í
upphafi að bókin hefur einn kost, sem kalla
má megineinkenni hennar: höfundur hefur
ósvikinn áhuga á efninu og vill á allan hátt
gera hlut séra Jóns sem beztan, en engu að
síður hlýtur bókin að valda vonbrigðum á
fleiri vegu en einn.
Mikil áherzla er á það lögð að rekja ytri
æviferil skáldsins sem vandlegast; en hvort-
tveggja er að lífshlaup hans var ekki
fjarska sögulegt og heimildir um einstök at-
riði eru víða af skornum skammti. Höf.
hefur því gripið til þess ráðs að drýgja frá-
sögnina með margskonar fróðleik um for-
feður séra Jóns og samtímamenn, og er
sumt af því gagnlegt til skilnings á ævi-
ferli skáldsins, annað virðist ærið langsótt
og lítið erindi eiga í slíka bók. Þess gætir
óþarflega víða að höf. getur í eyðumar,
gerir séra Jóni og samtíðarmönnum hans
upp hugsanir og aðgerðir sem litlar eða
engar heimildir eru um, svo að frásögnin
fær stundum á sig drjúgan blæ af ágizkun-
um og vangaveltum, oft býsna langorðum.
Höf. styðst nær eingöngu við prentaðar
heimildir, og þá framar öllu við æviágrip
Jóns Sigurðssonar, sem prentað var með
Ljóðmælum séra Jóns, og við athugasemd-
ir Jóns Þorkelssonar í minningarriti því
1 Sigurður Stefánsson: Jón Þorláksson,
þjóðskáld Islendinga. Æfisaga. Almenna
bókafélagið 1963.
sem hann gaf út á 100. ártíð langafa síns.
Ur þessum ritum eru komnar flestar stað-
reyndir bókarinnar um sjálfan æviferil séra
Jóns, eins og höf. tekur fram. En höf. hef-
ur tekið þvílíku ástfóstri við söguhetju sína
að hann leggur mikið kapp á að berja í
alla bresti séra Jóns og færa honum hvem
hlut til betri vegar — sem ekki er lastandi
í sjálfu sér — en of mikið má að öllu gera.
Mér virðist höf. jafnvel stundum ganga feti
framar í þessu efni en Jón Þorkelsson, sem
annars var ekki vanur að draga neitt af for-
feðrum sínum.
Það sem höf. leggur til frá sjálfum sér —
auk þess viðbótarefnis sem drepið var á —
eru framar öllu hugleiðingar um kveðskap
séra Jóns, studdar mörgum tilvitnunum sem
bregða upp allgóðri mynd af skáldskapar-
íþrótt hans. Höf. skrifar af engu minni
góðvild um kveðskap séra Jóns en um ævi
hans, og jafnvel ennþá fremur, því að álit
hans á kvæðunum verður naumast kallað
annað en aðdáun. Og þessi aðdáun gerir
það að verkum að honum fatast í heil-
brigðu mati, skipar oft kvæðum séra Jóns í
hærri sess en nokkru hófi gegnir. „Það
væri ekki til neins að ætla að þoka séra
Jóni Þorlákssyni upp á bekk hinna beztu
íslenzku skálda,“ skrifaði Jón prófessor
Helgason fyrir tuttugu árum í ritgerð sinni
um skáldið, en þetta virðist höf. vera að
reyna hvað eftir annað. Stundum tælir að-
dáunin hann út í hreina fjarstæðu, eins og
þegar hann talar um að séra Jón hafi lýst
bamsmóður sinni „í einhverju fegursta
harmstefi, sem íslenzk tunga á til: Sorgar-
bára ýfir und, / elda rasta njórunn! /
Freyju tára fögur hrund, / falleg varstu
Jórunn!" Minna má nú gagn gera en því-
lík upphafning af ekki meira tilefni. En því
miður eru fleiri dómar bókarinnar um
kveðskap séra Jóns af svipuðum toga
spunnir og litlu betur rökstuddir.
Mesta bókmenntaafrek séra Jóns eru vit-
197