Tímarit Máls og menningar - 01.07.1964, Blaðsíða 11

aS af hreyfingu; það er tilorSiS úr
tilsvörum persónanna og engu öSru.
Jafnvel náttúruhamfarir eins og of-
viSriS í Lear konungi, þar sem engu
atriSi er sleppt úr lýsingunni, eru
tengdar persónum leiksins, mannleg-
um örlögum. Þetta þýSir enganveg-
inn aS þessar náttúruhamfarir séu
færSar í gervi huglægrar speglunar;
þvert á móti her lýsingin vott um
róttæka og nærri því fruntalega hlut-
lægni Shakespeares.
LeiksviSslist af þessu tagi er reist
á afstöSum manns til heims (þ. e. a. s.
þegar öllu er á botninn hvolft: til
þjóSfélagsins), á því hvernig tekst í
harmleiknum aS varSveita einingu
lífs og glötunar, mannlegs þroska og
uppgjafar. Hjá Shakespeare verSur
áslökun spennunnar meS eftirminni-
legri og sprengimagnaSri hætti en
nokkurntíma áSur eSa síSan; en um
leiS er í för meS henni brennandi trú
á jarSneskan en þó harmsögulegan
óforgengileika mannlegs eSlis. List
hans hefur oft veriS líkt viS list Moz-
arts eSa Rafaels, Bachs eSa Michel-
angelos, Beethovens eSa Rembrandts.
Slíkur samanburSur kann aS vera
réttmætur aS nokkru leyti, en þá er
ekki getiS algjörrar sérstöSu Shake-
speares sem er aSal hans. Því aS í
verki hans er fullkomin eining skelf-
ingar og kátínu, hátignar og snotur-
leika, skrauts og hreinna drátta.
Minnumst þess enn aS þessi eining er
ekki fyrst og fremst listræn, heldur
Shakespeare og nútíminn
á hún rætur aS rekja til heimsskoS-
unar skáldsins; hiS hreina jarSneska
eSli mannlegs þroska hlýtur aS út-
skúfa jafnvel minnstu ítökum guSlegs
valds í hinum ytra heimi og leyfir
mönnunum aS gefa lífi sínu tilgang,
hversu harmsögulegt sem þaS er.
Jafnvel þó Lessing hefSi ekki áorkaS
neinu öSru en sýna fram á þennan
djúptæka skyldleika milli Sófóklesar
og Shakespeares hefSi hann meS því
einu sannaS aS hann var mikilhæfur
gagnrýnandi.
ÞaS er alkunna aS raunveruleg
frægS Shakespeares hófst tiltölulega
seint. ÞaS var öld borgaranna sem
fyrst sæmdi hann heimsbókmennta-
legri meistaranafnbót. Hann virSist
vera eins og týnd gullöld mannlegs
sjálfsþroska, andstæS þeim heimi þar
sem maSurinn verSur aS berjast tví-
sýnni baráttu ef hann á ekki gjörsam-
lega aS glata kjarna sínum: týnd gull-
öld sem er jafnframt fjarlægt og
skínandi markmiS framtíSarinnar.
Hinum borgaralega heimi finnst þess-
ir töfrar ómótstæSilegir; aftur og
aftur er reynt aS seiSa þessa horfnu
framtíS inn í gráa nútíS. Hérumbil
alltaf hefur þaS mistekizt. Goetz von
Berlichingen eftir Goethe er í raun-
inni miklu síSur endurnýjun Shake-
speares en undanfari skáldsagna-
gerSar Scotts. Og langflestar þær til-
raunir sem síSar hafa veriS gerSar
— hversu ólíkar sem þær voru —
121