Tímarit Máls og menningar - 01.07.1964, Blaðsíða 65

gefið manni fyrir flösku aðeins 300
daga á ári og aðeins fyrir einni flösku
á dag. Við látum þá 65 daga mæta
„varla nokkur dagur“ í frásögn Hall-
dórs, og sýnist mér það vel í lagt. Ná-
lægt miðri ævi Halldórs í Unuhúsi
kostaði þriggja pela flaska af ódýru
brennivíni 7 krónur í Afengisverzlun
ríkisins. Brennivínshúmanismi Er-
lends, auðsýndur drykkj uræflum, hef-
ur því kostað hann um 2100 krónur á
ári. Um þær mundir mun árskaup Er-
lends hafa verið um 5000 krónur. Af-
gangs brennivínshúmanismanum eru
þá um 2900 krónur á ári til heimilis-
halds, sem var honum allkostnaðar-
samt, fatakaupa, opinberra gjalda og
hjálpar við „heila ættmennahópa“.
Að vísu vann hann sér stundum inn
dálítið aukreitis fastakaupinu með
yfirvinnu. Að Erlendur hafi verið
þessi afglapi í meðferð fjár, því er
hezt að hver trúi, sem meiri skemmt-
un hefur af afglapaskap en fullvita-
manna ráði.
En þetta er ekki þann veg meint
hjá Halldóri. Hann er ekki vitandivits
að gera afglapa úr Erlendi. Þetta er
áróður, sem þjónar sömu manngöfgi
og eiturlánið, húmanismi, trú á frels-
ið sem frumskilyrði mannlegs þroska,
andstæða við „einræðisríkin“. En
það virðist falið fyrir Halldóri í reyk
áróðursins, að það á ekkert skylt við
sannan húmanisma að lána manni
peninga fyrir eitri til að drepa sig á,
né að ausa fé í róna til þess að gera
Rangsnúin mannúð
þá að ennþá meiri rónum, þó að ein-
hverjir auðvaldsheimspekingar hafi
verið með vangaveltur um svipað
„frelsi“. Þetta er ekki húmanismi.
Þetta miðar ekki í átt til frelsis né
manngöfgunar. Þetta er afglapaskap-
ur, sem Halldór hefur óvart komið
upp á þann vitra mann, son Guð-
mundar heitins í apótekinu. Það
hefði verið réttar skilinn húmanismi,
kannski samt ekki eins óriginal, að
höfða til spakmælis, sem móðir Er-
lends hafði oft á takteinum: „Það
þarf að lækna þessa aumingja.“
XV
Loks klykkir Halldór út með dæmi-
sögu, sem á að spegla umburðarlyndi
Erlends og ennþá húmanisma. Sagan
er svona: „Sumarið 1924 tók ég enn
málstað kaþólskunnar frá trúvarnar-
sjónarmiði. Ég var að þusast eitthvað
yfir frönskum meistara, mig minnir
Anatole France, sakir þess hve misk-
unnarlaust hann drægi kaþólskuna
sundur og saman í háði. Þá sagði Er-
lendur þau orð sem ég átti eftir að
heyra með ýmsum tilbrigðum af vör-
um hans oft á síðan: ég er sósialisti,
sagði hann; en samt kýs ég fremur
að lesa vel skrifaðar bækur á móti
sósíalisma en illa skrifaðar bækur
sem styðja sósíalisma. Það skyldi þó
ekki vera að umburðarlyndi af þessu
tagi sé eitt af samheitum húmanism-
ans?“
Nei, ég held þetta sé röng túlkun á
175