Tímarit Máls og menningar - 01.07.1964, Blaðsíða 6

Tímarit Máls og menningar
dregur til sín reikandi eindir annarra stétta verður smáborgarinn samnefnari þess „al-
mennings“ sem þeir hafa óljóst í huga. En með þeim hætti, meðan smáborgarinn er það
sem hann er: óákveðinn milliliður ólíkra stétta og án sérstakrar stéttarvitundar, er hætt
við að þessir rithöfundar hagnýti aldrei nema brot af gáfum sínum og möguleikum, og
vinnuaðstaða þeirra verður miklu lakari en aðstaða myndlistarmanna sem vita hvaða
stuðningsmenn þeir eiga.
Upprennandi rithöfundar geta varla náð góðum árangri í list sinni ef þeir gera sér að
ósjálfráðri starfsreglu að „hafa alla góða“. Þeir verða eins og aðrir að gera sér Ijóst að
þjóðfélagið er klofið og velja sér áheyrendur. Þá er að vísu mest um vert að til sé efni í
slíkan áheyrendahóp sem veiti rithöfundinum frelsi til að neyta krafta sinna óhikað. En
eitt er víst, að enginn gengur úr skugga um það með því að fresta til æviloka ákvörðun-
inni um það í hvorn fótinn hann ætli að stíga.
Eg bið lesendur að líta á þessar línur fyrst og fremst sem tilgátur um „stöðu bók-
mennta og lista“ á íslandi á þessum dögum, og hér er ekki tekið fastar á málum en ein
kvöldstund leyfir. Þessar tilgátur eru ekki ósamræmanlegar þeirri staðreynd, sem ég
hygg að verði ekki hrakin, að bókmenntir — skáldskapur — nýtur nú minni virðingar,
að minnsta kosti á hinu vestræna menningarsvæði, en verið hefur langalengi. Skáld-
skapnum er nú yfirleitt, bœfii aj höjundum og lesendum, ætlaður minni hlutur en fyrr.
Skáldskapurinn, sem lengi var álitinn þekkingartœki, að sumu leyti æðra en önnur, hefur
nú um sinn oltið úr því tignarsæti. Og víða er svo komið að þeim sem haldnir eru
ástríðu þekkingarinnar og vilja að það sem þeir skrifa hafi meiningu, þeim dettur sízt
í hug að gerast skáldsagnahöfundar, ljóðskáld eða leikritaskáld, enda þótt þeir hafi hið
fyllsta vald á bókmenntalegu formi. Þannig er nú svo einkennilega ástatt að merkustu
rithöfundar sem komið hafa fram í Evrópu og Ameríku á síðustu áratugum eru ekki
skáld, heldur til dæmis þjóðfélagsfræðingar, mannfræðingar, sagnfræðingar.
í öðrn lagi held ég það sé óumdeilanlegt að mikil bókmenntatímabil hafi aldrei komizt
af án þeirrar trúar sem að vísu „er manninum örðug" (Alain): trúarinnar á manninn.
Sú trú fer nú víða um heim leyndara en hún hefur gert öldum saman, en trúin á hlutina
ræður lofum og lögum.
S.D.
116