Tímarit Máls og menningar - 01.07.1964, Page 10

Tímarit Máls og menningar
grein fyrir, enn fjarlæg starfsgrein-
ingunni slíkri sem við þekkjum hana.
ÞaS einkennir Shakespeare á hvern
hátt þessifjarlægSkemur fram í verk-
um hans. Hvorki fyrr né síSar hefur
manninum sem heild og ódeili veriS
lýst á neitt svipaSan hátt: algjörri
forgöngu hins raunverulega innra
eSlis fyrir öllum hlutlægum athöfnum
mannsins. Shakespeare þekkti vel rit
Machiavellis og hafSi lært mikiS af
þeim; hann kann aS hafa veriS hon-
um ósamþykkur, en hjá öllum höfuS-
persónum hans eru pólitískar athafn-
ir og félagsleg örlög samsömuS siS-
ferSilegum kjarna eSlis þeirra og
birtast sem hátterni þeirra eSa eink-
unn.
Allt ber þetta vott um djúprætta og
víStæka heimsskoSun og er þó túlkaS
meS hjálp órofinnar alþýSlegrar list-
hefSar. LeiksviSslist Shakespeares (þ.
e. a. s. í tæknilegum skilningi) er
ekki frábrugSin list samtímamanna
hans. Flestum þeirra er hún ekki ann
aS en fastmótaS form sem þeir nota
til aS koma á framfæri sögum sínum
og sýna persónur þeirra; en árangur-
inn hjá Shakespeare verSur órjúfan-
leg eining hins ytra og hins innra.
ÞaS væri þörf á stórri bók til aS sýna
fram á þetta í smáatriSum. MeS mjög
almennum orSum má segja aS hér sé
allt komiS undir útlínum og and-
rúmslofti leikatriSa sem taka án af-
láts hvert viS af öSru. Shakespeare
120
lítur aldrei svo á aS útlínur mann-
legra örlaga séu óskýrar og reikular,
heldur séu þær til orSnar úr keSju
sprengj ukenndra leiftra, sem virSast
hverfa jafnskjótt og þau birtast. Þær
hafa dramatíska rás, þróun þeirra
birtir marga fleti og andstæSur sem
aS lokum leiSa til nýrrar og spennu-
þrunginnar einingar. Þetta hefur
merkileg áhrif, bæSi stílræn og tækni-
leg, á hin sjálfstæSu atriSi — oft og
tíSum mjög stutt — sem harmleikur-
inn er saminn úr. Framar öllu öSru
hefur hvert þessara atriSa sjálfstæSa
tilveru, er sérstök og fullkomin heild
í sjálfu sér; hugblær þess, hinn sér-
staki keimur textans, hinar innri
sveiflur sálarlífsins gerir manni ó-
kleift aS setja á leikatriSin nokkurt
sameiginlegt vörumerki. (Sem and-
stæSu þessa má nefna hinn einslega
bakgrunn gríska harmleiksins, og þaS
sem kalla mætti fyrirfram ákveSna
einingu hugblæsins í öllum borgara-
legum leikritum. Þrátt fyrir margt
ólíkt eru Villiöndin, Kirsiberjagarð-
urinn og A Moon for the Misbegotten
svipuS aS þessu leyti.) Hin drama-
tíska eining sem tengir leikatriSi
Shakespeares er þó á einhvern hátt
sprottin upp úr samskiptum sjálf-
stæSra og sérstæSra persónuleika.
Hún verSur til úr andstæSum stutts
og langs, skapbrigSa og athafna;
þetta eru þau fagurfræSilegu öfl sem
skapa einingu úrfjölbreytninni. Innra
samhengi hvers atriSis er einnig skap-