Tímarit Máls og menningar - 01.07.1964, Blaðsíða 55

kenningum spíritismans og ekki mót-
fallinn þeirri skoðun, að líf væri til
eftir dauðann. Hann hafði lesið eitt-
hvað um þau efni og var einnig í
nokkrum kynnum við syni Einars H.
Kvarans og Tryggva bróður hans.
Svo liðu tímar. Framvinda þessar-
ar vísindagreinar var á þann veg, að
alltaf hlóðust upp æ meiri rök, sum-
ir töldu sannanir, fyrir lífi eftir dauð-
ann. En Erlendur gekk á móti þeirri
framvindu og tók að tala þannig, sem
hann tryði ekki á annarsheimslíf.
Framvindan var þarna ekki lengur
„smiðvél“ skoðunar hans. Eitt kvöld,
nokkrum árum fyrir burtför Erlends,
bar svo til í Unuhúsi, að milli okkar
reis stutt stæla út af þessu eilífa
þrætuefni. Erlendur stóð þá fast á því
og án „fyrirvara“, að öllu væri lokið
með dauðanum. Ég hélt það væri nú
eitthvað annað. Þá fyrst byrjaði líf-
ið. Skyndilega víkur Erlendur málinu
til hliðar og segir, eins og til að slá
mig út af laginu: „Ef nokkuð líf er til
eftir dauðann, þá er ég viss um, að
þetta líf er skemmtilegast.“ Þetta
sagði hann einnig án „fyrirvara“.
En samtímis frainvindu spíritism-
ans voru þrjár aðrar framvindur á
flakki um heimsbyggðina. Það var
andi rússnesku byltingarinnar, sem
fór um öll lönd veraldar. Það var
Freudisminn. Og það voru tilraunir
rússneska vísindamannsins ívans
Pavlovs með hunda og geitur o. s.
frv. Allar komu framvindur þessar
Rangsnúin mannúS
við í Unuhúsi, nema framvinda spíri-
tismans.
Sú framvinda rússnesku byltingar-
innar, sem hér kemur við málin,
dæmdi líf eftir dauðann klerklega hé-
gilju og andstætt vísindunum, enda
gerðist slíkt líf þá óþarft fyrir ærið
mörgum, sem snúizt höfðu til fylgis
við hið nýja þj óðskipulag. Það
var sagt, að velmegun yrði svo mikil
á jörðinni með tíð og tíma, þegar
kommúnisminn yrði setztur að völd-
um. Þá hefðu menn fyrir sitt enda-
dægur étið þvílíkan helling dýrra
krása og notið slíkra unaðsemda í
margs kyns myndum í jarðlífinu, að
þeir legðust hæst ánægðir á koddann
til eilífrar útslokknunar, segjandi í
lokin: Ég lifi í verkum mínum. A
bupp! Þetta stangaðist að sönnu við
gamla lífslögmálið: „Mikið vill alltaf
meira.“ En menn gerðu sér ekki grill-
ur út af fornum þjóðlegum lífssann-
indum, þegar þeir voru setztir upp í
þeysireið sósíalistiskrar framvindu og
módernismans.
Ég hef áður minnst á Freud. Til-
raunir Pavlovs voru þann veg rædd-
ar í Unuhúsi, sem þarna væri fund-
inn lykill að leyndardómum sálarlífs-
ins. Þarna gæti maður séð! Sálin
væri ekkert annað en taugaviðbrögð
við ákveðnum áhrifum, en engin
sj álfstæð heild. Ef þetta var ekki sagt
berum orðum í Unuhúsi, þá var and-
inn að minnsta kosti þessi. Ég gerði
mig þar ósjaldan að athlægi með því
165