Tímarit Máls og menningar - 01.07.1964, Blaðsíða 12

Tímarit Máls og menningar
mistókust vegna þess að heimi Shake-
speares, sem hafði leiktextann að
hreyfiafli, var hreytt í félagslegt og
sögulegt umhverfi, sem gat að vísu
haft bókmenntalegt og leikrænt gildi,
en dugði ekki til að ná þessu lang-
þráða mannlega og bókmenntalega
takmarki. (Auðvitað er hér aðeins
átt við alvarlegar tilraunir en ekki
hinar mörgu akademísku eftirlíking-
ar.) Það telst til undantekninga ef
þessar tilraunir báru óumdeilanlegan
árangur. Meðal þeirra undantekninga
er persónumótunin í Bóris Gódúnov
eftir Púskín og leiksviðslist Biichners
í Dauða Dantons. Báðum hefur tekizt
að gera meira en einbert umhverfi
úr sínum sögulega heimi. í sumum
leikatriðum og persónum kemst Pús-
kín mj ög nærri þeim blæ sem örlögin
taka á sig í meðferð Shakespeares,
og Buchner nær að einhverju leyti
tempói Shakespeares í sköpun og nið-
urskipun atriða úr alþýðulífi. Með
því að dreifa innan um hugsjóna-
deilur söguhetjanna sýningum úr
múglífi Parísar, án beins samhengis,
gefur hann hið rétta félagslega svar
við þeim spurningum sem bornar eru
fram í deiluatriðunum.
Það er vissulega ekki tilviljun að
Púskín og Buchner voru háðir bylt-
ingarsinnar. Og það getur ekki held-
ur verið eintóm tilviljun að eina al-
varlega tilraunin til að skapa leik-
sviðslist sem gæti að einhverju leyti
jafnazt á við list Shakespeares, var
framin af Brecht, sem einnig var
byltingarmaður. Auðvitað átti leik-
sviðslist umhverfisins sína andstæð-
inga. En andstaða þeirra var oftast-
nær óhlutkennd og átti sér skamman
listrænan aldur. Ef menn sjá ekki að
leiksviðslist umhverfisins er reist á
félagslegri sj álfsfirringu mannsins og
eru fúsir að viðurkenna að sú sjálfs-
firring sé raunveruleg, þá eru hin
ólíku form óhlutstæðrar listar þess
eins megnug að vera hreinar formtil-
raunir sem hafa litla þýðingu fyrir
framtíð leikritunar og leiksviðs. (Og
á hinn bóginn hlýtur öll sönn barátta
gegn sj álfsfirringunni, hversu von-
laus sem hún er, að leiða til leikrit-
unar sem er nokkurs virði, jafnvel
þó borgaraleg sé.) Verk Brechts
framan af ævi eru djúpt mörkuð
anda óhlutkenndrar andstöðu. Það var
ekki fyrr en baráttan gegn nazisman-
um neyddi hann til að viðurkenna
að höfuðviðfangsefni dramatiskrar
listar væri að varðveita hinn inann-
lega kjarna fyrir innri og ytri hætt-
um, að ósamræmið milli einstaklings-
ins og umhverfisins fór að hverfa úr
verkum hans, og þær persónur sem
raunverulega áorkuðu einhverju, til
góðs eða ills, með athöfnum sínum,
fóru að tjá verund sína og örlög inn-
an frá, þ. e. a. s. með tilsvörum sín-
um einum saman. Þaðan stafa leik-
atriði sem marka tímamót og eru
annarrar tegundar en beztu verk
122