Tímarit Máls og menningar - 01.07.1964, Blaðsíða 66

Timarit Máls og menningar
Erlendi. Eg held það sé sálfræðileg
glompa að gera úr þessum j átningum
hans umburðarlyndi og húmanisma.
Það, sem hér lúrir bak við, er að
minni hyggju allt annað.
Erlendur hafði lent í því slysi, eins
og margir aðrir, að vera það, sem
menntamenn kalla „literer“, meira að
segja mjög „literer“, en slapp þó við
þá lömun á karakter og hæfileika að
geta ekki hugsað, sem oftast er sam-
fara því áfalli. Þá hefði lítið Unuhús
verið til. Ég held jafnvel, að Erlendur
hafi verið svo næmur „literat“, að
honum hafi verið gefið minnst skeik-
ult vit á listrænum bókmenntum,
þeirra manna, sem ég hef haft náin
kynni af. Honum var því, sem öðrum
„litererum“ mönnum, mikil nautn í
að lesa vel skrifaðar bækur. Sú
nautnagáfa var svo rík í eðli hans, að
hið listræna í efni bóka fékk orkað
meira á hann en skoðanirnar, sem
bækurnar báru með sér. Þess vegna
gat hann haft skemmtun af að lesa
bækur, þó að þær flyttu skoðanir, er
voru andstæðar hans eigin hugmynd-
um og hvort sem þær voru pólitískrar
tegundar eða annars efnis, ef bæk-
urnarar voru nógu vel skrifaðar. En
þetta táknaði ekki það, að Erlendi
rynni í brjóst húmaniskt umburðar-
lyndi með skoðunum höfundanna.
Þetta kom því hvorki við húmanisma
né umburðarlyndi.
En þó að skilningur Halldórs á við-
horfi Erlends til þessara rita væri
réttur, hvað hann ekki er, þá get ég
ekki þaggað niður undrun mína yfir
því, að hann skuli tefla fram svona
þunnri dæmisögu til að hefja vin
vorn yfir „einræðissinnana“, auk
þess að hann skyldi ekki sjá svo vítt,
að játninguna, sem Erlendi er lögð í
munn, myndu fleiri gert hafa, er tek-
ið hefðu í rífum skammti „literera“
vírusinn. Upphafningin á Erlendi
stendur því fyrir mínum augum ekki
eins hátt upp úr mýrinni sem hún
virðist hafa gert fyrir sjónum Hall-
dórs.
Fyrir nálega hálfum fjórða tug ára
var ég að stauta við að lesa pólitíska
bók eftir franskan koinmúnista, Henri
Barbusse, sem var talinn, að ég bezt
veit, góður rithöfundur. Bókin hét á
því máli, sem ég las hana, Eklumo en
la abismo (Leiftur í djúpinu). Ég var
að mestu leyti sammála skoðunum
höfundarins. En þrátt fyrir það
fannst mér bókin svo leiðinlega skrif-
uð, málið þvælið, framsetningin sum-
staðar alltof hástemmd fyrir minn
smekk, að ég gafst upp á að lesa
hana, tók til við hana seinna og aftur
og aftur, en hafði þó aldrei af að
lúka verkinu. Nokkru síðar hafði ég
mig upp í það að lesa Nýal Helga
Péturs. Það fannst mér skemmtilegur
lestur, þegar til kom. Þó var Nýall
í öllum höfuðgreinum andstæður
mínum skoðunum og mér þær sízt
minna virði en mínar pólitísku mein-
ingar. Hvaða munur er þá á „af-
176